Zandpad

Het Zandpad, in het smalle deel van het Vondel­park, is een overblijfsel van een eeuwenoud polderpad, net als het Schapen­burger­pad achter de P.C. Hooft­straat. Rond 1860 hield Amsterdam op bij het Leidse­bosje, met de Leidse­poort. De Overtoom was toen nog een belang­rijke waterweg, waarlangs veel industrie en bedrijvigheid was gevestigd. Het pad werd in 1688 genoemd als Sandtpadt, een particuliere eigen weg, afgescheiden met een hek — een coöperatie van eigenaren had een contract met de stad.

Zandpad, gezien naar de voormalige Amsterdamsche Huis­houd­school, nu een hostel (juli 2021).

Gebouwen aan het Zandpad

Behalve het grote gebouw van de voormalige Amsterdamsche Huis­houd­school (nu Stayokay Hostel) heeft het vroegere polder­pad nog een aantal huizen die vroeger werden gebruikt als zomer­verblijf voor Amsterdamse families.

• Zandpad 2c – Oranjerie uit 1890, Rijksmonument, overblijfsel van pré-stedelijke bebouwing.
• Zandpad 3 – Tuinmanshuis uit 1853, Rijksmonument, overblijfsel van pré-stedelijke bebouwing. Rond 1910 stonden dit huis, de Oranjerie op 2c en het Tuinhuis op 4 in de achtertuin van het pand op de Tessel­schade­straat 9, voordat het werd opgesplitst. Rond 1950 was dit aardewerkfabriek De Marmot.
• Zandpad 3a – Voormalig pathologisch laboratorium uit 1920 van het Tessel­schade­zieken­huis, dat op de hoek stond van de Tessel­schade­straat en de Stad­houders­kade en werd gesloten in 1937. Het zieken­huis werd in 1980 af­ge­broken en vervangen door gebouw Byzantium van architect Rem Koolhaas aan de ingang van het Vondel­park, door velen een lelijk mis­baksel genoemd op die plek. Het bovenste deel (lichtere bak­steen) van het gebouw op Zandpad 3a werd na 1991 toe­gevoegd. Vanaf 2015 werd het gebouw verhuurd als kantoor­ruimte. Dit gebouw, in strakkere Amsterdamse School stijl, werd in 2020 gerenoveerd en verbouwd tot vier aparte­menten.
• Zandpad 4 – Het Tuinhuisje, behorend bij een particuliere villa uit 1893, half verborgen achter nummer 3a.
• Zandpad 5 – Stayokay hostel (vroegere Amsterdamse Huis­houd­school) uit 1896, gemeentelijk monument.
• Zandpad 7 – Particuliere villa uit 1897, 340 m², verkocht voor € 4,5 miljoen in 2019.

Huizen uit 1890 op Zandpad 2A, 2B, overblijfsel van pré-stedelijke bebouwing (juli 2021).

Oranjerie uit 1890 op Zandpad 2, over­blijfsel van pré-stedelijke bebouwing (juli 2021).

Amsterdamsche Huis­houd­school

Het huidige Stayokay hostel was van 1896 tot 1983 de Amsterdamsche Huis­houd­school, aan één van de ingangen van het Vondel­park bij Zandpad 5. De school is gebouwd in chalet­stijl, ontworpen door architect C.B. Posthumus Meyjes en een aantal keren ge­reno­veerd. De twee vrouwelijke oprichtsters wilden scholing aan­bieden (koken, strijken, her­stellen van kleren, enz.) aan toekom­stige huis­vrouwen en aan vrouwen die een betrekking als huis­houdster of dienst­meid zochten.

Voorkant van de Amsterdamsche Huis­houd­school op Zandpad 5 (juli 2021).

Eén van de kook­leraressen, C.J. Wannée, schreef een kook­boek dat nu nog steeds wordt herdrukt. Ook mijn moeder zocht af en toe traditonele recepten op in dit kookboek. Tot 1969 werd er les gegeven in het gebouw op het Zandpad 5, dat in 2009 een gemeentelijk monument werd.

Zandpad gezien in de richting van de Stad­houders­kade. Het huis met de blauwe luiken naast de Oranjerie is een Tuinmanshuis uit 1853, overblijfsel van pré-stedelijke bebouwing (juli 2021).

Slapen in het park

In de vroege jaren 1970 werd Amsterdam aan­ge­prezen als “magisch centrum” en trok zo hippies van over de hele wereld aan. Zelfs de KLM adverteerde met de slogan “Vlieg KLM, slaap in het Vondel­park”. De slapers in de open lucht (geschat op rond 10.000 per nacht gedurende piek­zomers) brachten echter steeds vaker tenten mee, waardoor het park op een camping begon te lijken. In 1974 werd de vroegere school verbouwd tot jeugd­herberg. Toen de stad slapen in de open lucht verbood in het Vondel­park, bood die jeugd­herberg een alterna­tief aan de park­slapers en daklozen.

Slapende mensen in het Vondel­park in 1971.

Hostel perikelen

In 1992 werd de jeugd­herberg, die eerst op meer idealistische grond had gewerkt, commercieel en diende een plan in om een hostel met 500 bedden te bouwen naast de vroegere school, waarbij de Witte Villa met zijn tuin, waar één van de oprichtsters van de huishoudschool had gewoond, dreigde te worden gesloopt. Ze wilden ook drie 19e-eeuwse gebouwen aan de Roemer Visscher­straat afbreken. Een vereniging van omwonenden probeerde die plannen tegen te houden. Ze slaagden erin de sloop van de gebouwen aan de Roemer Visscher­straat te voor­komen en de hoogte van de aan­bouw van het hostel te beperken tot 14 meter.

In 2019 diende het hostel een aanvraag in voor een volledige horeca­vergunning voor een groot, publiek toegankelijk, café en restaurant, net voordat het stads­deel verdere toename van de horeca in de buurt zou beperken. Omwonenden starten weer een petitie en rechts­zaak tegen deze plannen en gaven en passant het hostel de bijnaam The Stayaway.

Close-up van de ingang van The 5th, Stayokay lounge, restaurant en bar (juli­2021).