Vondelingen in Amsterdam

Tentoon­stelling Vondelingen in het Stads­archief Amsterdam – juli 2020. 

Tegen­woordig haalt een vondeling bijna altijd de kranten­koppen. Het is nu vrij zeldzaam om een achter­gelaten baby te vinden, maar er was een tijd dat dit vrij vaak voorkwam.

Rond 1800 werden jaarlijks in Amsterdam zo’n 800 kinderen gevonden – dagelijks één tot drie. Al deze vondelingen werden opgevangen door het Aalmoezeniers­weeshuis aan de Prinsen­gracht, dat later het Hof van Justitie werd. Nu wordt het gebouw omgetoverd tot een luxe 5-sterren­hotel. Een scherper contrast is nauwelijks denkbaar – van een wees­huis voor de armen tot een vijf­sterren­hotel in minder dan 200 jaar.

Toen ik de tentoon­stellings­ruimte binnen­liep wist ik niet echt wat ik kon verwachten, maar ik was ontroerd door de vele persoon­lijke spullen van de kinderen die er uitgestald lagen. Het verdriet en de ont­beringen van deze kinderen en hun ouders werden gelijk duidelijk door naar een versleten jurkje of vestje te kijken…

Kleding van weeskinderen opgevangen door het Aalmoezeniers­weeshuis Amsterdam

Vest van Amsterdams wees­kind met ernaast oude foto’s

In de inname-boeken werd een register bijge­houden met de naam, de plaats waar het kind werd gevonden en (ernaast geplakt op de pagina) het briefje dat bij het kind lag. Achter­namen werden verzonnen door de regenten van het wees­huis. In die tijd was het gebruike­lijk om het kind toe te wijzen aan een zgn. min, die de baby vervolgens opvoedde.

Inname-boeken van het Aalmoezeniers­weeshuis, Amsterdam

Pagina in het inname-register van het Aalmoezeniers­weeshuis, Amsterdam, met in tweeën gesneden gebeds­kaart

Deze kleine boekjes getuigen van de extreme armoede in Amsterdam rond 1800. Op elke bladzijde de naam van de vondeling, vaak vergezeld van een briefje dat de ouders in de kleren van het kind hadden gestopt. De notitie vermeldde de naam, de leef­tijd en vaak ook de religie. Samen met het briefje lieten de ouders soms een stuk lint of een in tweeën geknipte speelkaart achter. De ouders hielden dan de andere helft, in de hoop dat ze hun kind op een dag weer mee naar huis zouden kunnen nemen.

Pagina in het register van kinderen opgenomen door het Aalmoezeniers­weeshuis, met een stuk lint

Het archief van het weeshuis is één van de meest bijzondere en ontroerende verzamelingen documenten die in het Stads­archief Amsterdam wordt bewaard. Moeders lieten vaak een persoon­lijk briefje achter bij hun kind en die briefjes zijn allemaal bewaard. Hun oprechte smeek­beden geven een ont­roerend beeld van het lot van deze kinderen en het verdriet van hun moeders, die behoorden tot de armste inwoners van de stad. De tentoon­stelling gaat over moeder­liefde, armoede en elkaar helpen. En over hoe er rond 1800 voor kwetsbare kinderen werd gezorgd.

Kluisjes van het weeshuis. Elk kind kreeg een kleine genummerde la voor persoon­lijke bezittingen.

Location: Stadsarchief Amsterdam, De Bazel, Vijzelstraat 32.