English
Nederlands
Stadsschouwburg Leidseplein
De markante stadsschouwburg op het Leidseplein werd gebouwd tussen 1891 en 1894, ontworpen door de architecten J. Springer, J.B. Springer and A.L. van Gendt — het gebouw is sinds 1982 een Rijksmonument. Het theater is gevestigd in een vrij groot complex tussen het Leidseplein, de Lijnbaansgracht en de Marnixstraat. Het bestaat uit het oude theater (uit 1894), de Rabozaal met zijn glazen foyer aan de Lijnbaansgracht (uit 2009, ontworpen door architect J. Klinkhamer) en uit de kantoren (verstopt achter de gevels aan de Marnixstraat). Aan de voorkant van het gebouw vind je de hoofdingang, met erboven het zogeheten Ajax-terras (gebruikt bij voetbalhuldigingen).
De voorkant van de Amsterdamse Stadsschouwburg op het Leidseplein (juni 2020).
Geschiedenis van het theater in Amsterdam
Aan het eind van de 15e eeuw verschenen de eerste theatergroepen in Amsterdam, die in de 16e eeuw veranderden in zogenaamde Rederijkerskamers. In 1617 richtten toneelschrijvers Samuel Coster en Gerbrand Bredero de Nederduytsche Academie op, vormgegeven naar het voorbeeld van de Italiaanse academies uit die tijd, in een houten gebouw op de Keizersgracht 384. Het eerste bakstenen Amsterdamse stadstheater, ontworpen door Jacob van Campen, opende op die plek in 1637 en werd in 1665 vergroot. Nadat een verwoestende brand in 1772 het hele gebouw in de as legde, besloot de stad om een nieuw stadstheater te bouwen op het Leidseplein.
In 1774 werd het eerste theater op het Leidseplein geopend, een houten constructie. Het werd in 1795 hernoemd naar Nationaal Theater en tussen 1807 en 1814 naar Koninklijke Hollandse Schouwburg. Van 1826 tot 1895 nam de stad de exploitatie van het theater over. In 1874 werd een stenen voorgevel toegevoegd, maar een brand in 1890 legde het hele gebouw in de as. Een aantal beelden die op dat eerste theater stonden (gemaakt door Bart van Hove) werden gered en in 1996 gerestaureerd. Eén van die beelden, Muziek en Vreugde, staat nu in de binnentuin van Hotel The Manor op de Linnaeusstraat 89.
De eerste Stadsschouwburg op het Leidseplein tussen 1874 en 1882, afgebrand in 1890. De Lijnbaansgracht was nog open (nu overkluist voor trams en Kleine-Gartmanplantsoen). Het Hirsch gebouw (1912) stond er nog niet (Stadsarchief Amsterdam).
Het huidige gebouw
Het gebouw van nu opende in 1894 en was gedeeltelijk gebouwd over de overkluisde Lijnbaansgracht, met een capaciteit van 900 plaatsen. Op de Marnixstraat was de koninklijke ingang, met een kleiner balkon erboven. De zogenaamde lagere klassen hadden ingangen aan de zijkanten van het gebouw. Het theater werd in 1940 uitgebreid en in 1950 werd het voorste deel van binnen heringedeeld, de ingangen aan de zijkanten werden verwijderd. In 2005 werd het theater een aparte organisatie en dus niet meer door de gemeente beheerd. In 2009 werd een deel van het achtergebouw afgebroken en een modern stuk toegevoegd aan de kant van de Lijnbaansgracht, met een tweede zaal (met 550 plaatsen), kantoren en studio’s.
Voorop het theater staan de letters SPQA (Senatus Populusque Amstelodamensis, Bestuur en Volk van Amsterdam), onder een beeld dat Komedie voorstelt (ook van beeldhouwer Bart van Hove), gered na het afbranden van de eerste stadsschouwburg en gerestaureerd en herplaatst in 1994. De hoofdingang met het balkon erboven zorgde ervoor dat rijke theaterbezoekers droog bleven als ze uit hun koetsen stapten. In het restaurant op de begane grond hangt een grote kroonluchter, afkomstig uit het vroegere warenhuis Hirsch, aan de overkant van het plein. De artiesteningang is op de Marnixstraat 427.
De zijkant van de Stadsschouwburg, gezien over de fontein voor het American Hotel (februari 2022).
Gedoe met de naam
Amsterdam’s stadstheater werd al sinds 1637 Stadsschouwburg genoemd, dus die naam werd al bijna 381 jaar lang gebruikt — de hoofdgebruiker was een theatergroep met dezelfde naam (SSBA). Toch vond in 2018 een aantal mensen — met teveel internationale ambities en te weinig besef van tradities — het nodig om ook de naam van het gebouw zelf te veranderen in International Theater Amsterdam (ITA).
Toen de Toneelgroep Amsterdam (TA) in 2018 fuseerde met de originele hoofdgebruiker Stadsschouwburg Amsterdam (SSBA), hadden ze vanzelfsprekend het recht om hun naam in ITA te veranderen — maar ze gingen waarschijnlijk wel te ver door het historische gebouw ook van die nieuwe naam te voorzien. Het was toch al niet zo’n gelukkig gekozen naam, omdat de afkorting ook wordt gebruikt door de Italiaanse luchtvaartmaatschappij (voorheen Alitalia) en verschillende andere organisaties. Ik ben benieuwd hoe lang de Amsterdammers stand houden met het gebruik van de (echte) oude naam, in plaats van mee te gaan met de zoveelste afbreuk aan de geschiedenis door een compleet overbodige verengelsing.
Fotogalerij van de Stadsschouwburg (februari 2023)
Website van de Stadsschouwburg Amsterdam: https://ita.nl/nl/
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
