Spui

Het huidige Spui was ooit water tot het rond 1882 werd gedempt. Er staan veel interessante gebouwen en je vindt er de ingang naar het Begijnhof, een besloten hofje uit de vroege 14e eeuw. Tot 1425 was dit de zuidelijke grens van Amsterdam, eronder lag de polder met de boerderijen. Het niveau van het water in Amsterdam en in de zuidelijke polder verschilde, dus waren er sluizen om het waterniveau te regelen. Spui betekent dan ook letterlijk sluis of afvoer (denk aan spuwen).

Het Spui, verlaten in COVID-tijden, gezien naar het Singel (januari 2021). Links de Oude Evangelisch Lutherse kerk uit 1630, rechts boekhandel Atheneum (Spui 14-16). Recht vooruit Café Luxembourg en Café Hoppe uit 1670.

Boerenverdriet en Osjessluis

Amsterdam hield het waterniveau min of meer gelijk aan het water van het IJ, dat nog een open verbinding naar de Noordzee had, maar het waterniveau in de polder was anders. Waar het water van de Singel naar het Spui ging stond een sluis die Boerenverdriet heette, zo genoemd omdat de boeren — naar de stad gekomen met hun producten — lang moesten wachten voordat hun boten eindelijk één voor één door de nauwe sluis konden.

Waar het Spui overging in het Rokin stond een tweede sluis, de Osjessluis, vlakbij de Kalverstraat. Dit was een keersluis (een sluis die naar één kant gesloten kon worden, om het waterniveau te regelen), met een hoge stenen brug erboven. Bovenop de brug stond een accijnshuis voor de ossenmarkt.

Spui toen het water was in 1625, rood omlijnd (detail van een kaart van Balthasar Florisz van Berckenrode). Het water had twee sluizen: aan de kant van het Singel de sluis Boerenverdriet, aan de kant van het Rokin de Osjessluis.

De Osjesbrug boven de Osjessluis kreeg zijn naam van de ossenmarkt die daar werd gehouden, van de Kalverstraat tot aan het Muntplein. In 1958, toen de riolering rond het Spui werd vernieuwd, kwamen er restanten van de muren van die brug aan het licht. Ze werden vernield voor de aanleg van de riolering, maar liggen daar nog steeds onder het wegdek van het Spui.

Spui in de winter (circa 1655-1675), schilderij van Jan van Kessel

Spui in de winter (circa 1655-1675), gezien naar de Nieuwezijds Voorburgwal (allebei zouden later worden gedempt.
Schilderij van Jan van Kessel.

Naar het strand met de tram

Van 1904 tot 1957 was er een elektrische tramlijn tussen het Spui en Haarlem en Zandvoort, bijgenaamd De Kikker vanwege zijn groene kleur. Het eindpunt van die lijn was tot 1914 op het Spui. Van 1914 tot 1957 was het eindpunt bij de Spuistraat.

Spui met elektrische tram De Kikker tussen Amsterdam en Haarlem, 1905

Spui met de elektrische tram De Kikker tussen Amsterdam en Haarlem, 1905.

Het plein nu

Het Spui werd in 1996 heringericht om bijna autovrij te zijn. Het zuidelijke deel van het plein heeft beroemde kroegen als grand-café Luxembourg en café Hoppe (uit 1670). Voor de Atheneum boekhandel staat het standbeeld Het Lieverdje uit 1960, waar vanaf 1964 de Provo’s hun zogenaamde happenings hielden. Vóór de COVID lockdowns was er op het Spui een wekelijkse boekenmarkt op vrijdag en (van maart tot december) een kunstmarkt op zondag .

Het rode bakstenen huis met de doorgang naar het Begijnhof aan het Spui (januari 2021).

Gebouwen

Op de hoek van het Spui en het Singel de Evangelisch Lutherse kerk uit 1632
Op Spui 21, tussen Handboogstraat en Voetboogstraat, het Maagdenhuis uit 1783-1787, nu het administratieve centrum van de Universiteit van Amsterdam (UvA)
Recht ertegenover, het gebouw met de toegang tot het Begijnhof
Gebouw Helios uit 1900, op Spui 15-19
Muziekwinkel Hampe uit 1842 op nummer 11, nu Hampe-Prinz
Winkelgebouw Mercurius, hoek Kalverstraat 152 en Spui 7, van rond 1885
Aan de oostkant van het Spui, hoek Rokin, de kunstenaars-sociëteit en galerie Arti et Amicitiae
Centraal op het Spui het vierkante winkelpand op nummer 10, uit 1891-1892