Sint Olofskapel

De Sint Olofs­kapel op de Zee­dijk 2A, vlak­bij de Sint Olofs­poort steeg, is één van de oudste kapellen in Amsterdam. De kapel werd tussen 1440 en 1450 gebouwd vlak naast de vroegere Sint Olofs­poort uit 1370, die in 1618 werd afge­broken. In 1644 werd de kapel uit­gebreid tot zijn huidige omvang, geïnspi­reerd door gotische architectuur­stijlen. De toegangs­poort op de Zee­dijk stamt uit 1644, de twee toegangs­poorten op de Nieuwe­brug­steeg stammen uit 1620 en 1671.

Sint Olofs­kapel op de Zee­dijk, gezien naar de Sint Olofs­poort en de Prins Hendrik­kade (augustus 2021).

De kapel was vanaf de 15e eeuw een Katholiek gebeds­huis. Na de Amsterdamse Alteratie van 1578 stond het gebouw een tijd lang leeg, koop­lieden gebruikten het vanaf 1586 als handels­beurs. Na 1602 werden er Protestantse diensten gehouden en werd de kapel de Oude­zijds Kapel genoemd — diensten werden er verzorgd tot 1912. De Nieuwe­zijds Kapel was de vroegere Heilige Stede op het Rokin, die in 1908 werd afge­broken.

Ingang van de Sint Olofs­kapel op de Zee­dijk, gezien in zuide­lijke richting (augustus 2021).

Het meeste van de kapel ging verloren door een aantal branden. Na de laatste grote brand in 1966 lag de kapel er decennia lang als een ruïne bij, tot de stad de kapel in 1991 aankocht kocht en liet restaureren. Nu is de kapel een zaal voor evene­menten van het Barbizon Palace hotel, om de hoek op de Prins Hendrik­kade, verbonden met het hotel door een onder­grondse gang onder de Zee­dijk door.

Michiel de Ruyter

De beroemde Nederlandse admiraal Michiel de Ruyter (1607–1676) woonde op de Prins Hendrik­kade 131 en was een trouwe kerk­ganger. De kerk­bank die voor hem gereser­veerd was in de Olofs­kapel is bewaard gebleven en kun je daar nog steeds bekijken.

Detail van een portret van de Nederlandse admiraal Michiel de Ruyter, van schilder Ferdinand Bol uit 1767.

Jeruzalemkapel

Na een verwoestende brand in 1966 stond alleen de 17e eeuwse gevel van de Sint Olofs­kapel nog overeind. Archaeo­logisch onderzoek in 1991 bracht aan het licht dat er nog een andere kleinere kapel binnen de muren van de Olofs­kapel had gestaan, de Jeruzalem­kapel uit 1490. Deze Jeruzalem­kapellen stonden toen door heel Europa en vele ook in Nederland — ze bevatten een kopie van het Heilige Graf in Jeruzalem. Christelijke pelgrims die naar dit graf in Jeruzalem waren geweest — wat een speciale status gaf, vergelijk­baar met moslims die Mekka bezochten — troffen elkaar in die kapellen.

Tekening van de Jeruzalem­kapel in 1644, toege­schreven aan Roelant Roghman (Stads­archief Amsterdam).

Deze broeder­schap van pelgrims die naar het Heilige Graf in Jeruzalem waren geweest en zo ridder werden in de Orde van het Heilige Graf met het recht om een palm­tak te dragen (een zgn. Jeruzalem­veer), hielden elk jaar op Palm­zondag een processie door de stad, met een houten Christus op een houten ezel op wielen, om de intocht van Jezus in Jeruzalem te vieren. In de 17e eeuw verliet de broeder­schap de stad — de vervallen kapel werd in 1644 afge­broken zodat de (nu Protestantse) Olofs­kapel kon uit­breiden. De stad Gouda heeft nu de enige over­gebleven Jeruzalem­kapel in Nederland.

Amsterdam in de 14e eeuw

Amsterdam was in de 14e eeuw een heel klein stadje met maar 2.500 inwoners, aan weers­zijden begrensd door de Oude­zijds Voor­burg­wal en de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal. Het Singel was nog niet gegraven en de latere grachten­gordel was nog leeg weiland. Pallissades beschermden de jonge stad en er waren maar drie toegangs­poorten: de (eerste) Haarlemmer­poort in het westen, de Bindwijker­poort in het zuiden (bij het Spui) en de Sint Olofs­poort uit 1370 in het noorden. Deze drie stads­poorten werden streng bewaakt, ze gingen iedere ochtend open en werden ’s avonds weer gesloten. Toen de stad in 1425 uit­breidde, verloor de Sint Olofs­poort haar functie als stads­poort en werd hij gedurende 200 jaar een gevangenis tot in 1618.

De Sint Olofs­kapel, met de Sint Olofs­poort nog intact in 1544.

De kapel­poort op de Zeedijk

De toegangs­poort tot de kapel op de Zee­dijk, met een skelet en in het Latijn de tekst “Hoop op leven aan de over­kant”, werd in 1620 door Hendrick de Keyser gebouwd. Hij was oor­spronke­lijk bedoeld als versiering voor de begraaf­plaats van de Wester­kerk op de Wester­markt, maar werd in 1655 naar de Sint Olofs­kapel verplaatst. De Sint Olofs­kapel was, zoals in Amsterdam gebruike­lijk, niet alleen een kerk maar ook een begraaf­plaats voor veel belang­rijke Amsterdammers van 1600 tot 1850.

Toegangs­poort van de Sint Olofs­kapel op de Zee­dijk (augustus 2021). In het Latijns de tekst “Hoop op leven aan de overkant”.
De gevel­steen rechts met de zon werd daar geplaatst ter gedachtenis aan architect Boudewijn de Court Onder­water, die de herbouw en restauratie van de kapel had begeleid, maar vlak voor de opening in 1992 overleed.

Sint Olofs­kapel aan de Zee­dijk, gezien naar de Prins Hendrik­kade (augustus 2021).