Schapenburgerpad

Het Schapen­burger­pad, met de ingang op de Hobbema­straat 8A, is een oud polder­pad daterend van ruim vóór 1734, toen het voor het eerst beschreven werd in een document. Het pad ligt inge­sloten tussen de achter­kant van de huizen aan de P.C. Hooft­straat en de Vossius­straat, vlakbij het Vondel­park en het heeft en redelijk ingewikkelde eigendoms­geschiedenis.

De grote hoeveelheid latere bebouwing aan beide kanten maakt het moeilijk om je voor te stellen hoe de historische situatie van het pad was, geprojecteerd binnen de huidige omgeving. De tuinen aan de achter­kant van de winkels aan de dure P.C. Hooft­straat zijn vrijwel allemaal tot op de laatste vier­kante centi­meter vol­gebouwd met uitbrei­dingen tot aan het pad (en soms zelfs over de erfgrens heen, daarmee kost­bare grond van het pad af­snoepend).

Ingang van het Schapenburgerpad op de Hobbemastraat 8A.

De andere muur van de ingang van het pad, met de brieven­bus voor nummer 27 aan het einde van het pad.

Oorspronklijk heette het pad Schaapherders­pad — het liep verder aan de over­kant van de straat, bij wat nu Hobbema­straat 13 is, tot de hoogte van ongeveer P.C. Hooft­straat 10, waar het 90° naar links afsloeg naar de huidige Stadhouders­kade, waar het uitkwam tussen de nummers 30 en 31.

Schapenburgerpad op een kaart uit 1811 (onder de lens), buiten de stadswal en in de polder.
Hier heet het nog Schaapherders­pad en gaat het met een 90° knik naar links naar de Stadhouders­kade.

Nu is de ingang afgesloten met een hek op de Hobbema­straat 8A, want het is een eigen weg. Als je de lijn van het pad doortrekt zou het uit­komen op de Van Baerle­straat 13C, bij Brandmeester’s, maar dat doet het niet. Op ongeveer 3/4 van die lijn staat het gebouw van Schapen­burger­pad 27 als blokkade. De uitgang die op sommige kaarten te zien is aan de Vossius­straat tussen de nummers 44 en 46 bestaat ook niet meer, want daar wordt in 2021 een gebouw neergezet.

Schapenburgerpad, Amsterdam op een zonnige dag, gezien richting Van Baerle­straat.

Even wat historische achtergrond

Tot 1821 was de stad Amsterdam omgeven door een stads­muur met verdedigings­werken, eromheen (als een slot­gracht) de Singel­gracht. In 1387 kreeg Amsterdam toe­stemming om de stads­wetten en stads­regels ook toe te passen op een strook land van 100 Amsterdam gaarden breed (368m) buiten de muren. Daar­buiten was het land eigen­dom van andere (vaak oudere) gemeenten en instanties. Het Schapen­burger­pad zal grotendeels binnen die strook van “toe­gestane invloed” zijn gevallen, zonder echter eigendom van de stad te zijn.

Wente’s schutting

Het wettelijk vast­gelegde eigendom van het Schapen­burger­pad was in 1782 niet vast­gelegd als “iedere eigenaar een deel” maar als “toe­behorend als geheel aan alle eigenaren”. Toen Amsterdam begon met de aanleg van de Hobbema­straat recht over het Schapen­burger­pad heen, kwam er dan ook veel verzet van de commissarissen van het pad en moest de gemeente in 1888 inbinden. In 1889 probeerde de gemeente op allerlei manieren druk uit te oefenen voor de ont­eigening van het pad, maar zonder succes.

De Amsterdamsche Omnibus Maatschappij (AOM, 1875-1899), een heel luid­ruchtige tram­service met door paarden getrokkken rij­tuigen, maakte het nog erger door tram­rails op de Hobbema­straat te leggen voor een lijn van het Leidse­plein naar de P.C. Hooft­straat. De commissarissen, geleid door F.H. Wente, hadden er toen schoon genoeg van en timmerden in de vroege ochtend in 1890 een houten schutting dwars over de Hobbema­straat, waarmee niet alleen de tram werd geblokkeerd maar ook al het andere verkeer.

De schutting over de Hobbemastraat. Links de ambtenaren van het kadaster.

Wente vocht door en won tot bij de Hoge Raad — de schutting bleef staan tot 2 juni 1892. Uiteindelijk kreeg Amsterdam later toch een gedeelte­lijke ont­eigening voor elkaar, waardoor het deel van de Hobbema­straat dat het pad kruiste wel volledig eigen­dom van de gemeente werd.

Toen & nu

Het Schapen­burger­pad was ooit een populair wandel­gebied met tuinen en moes­tuinen aan weers­kanten. Een kaart van Covens uit ongeveer 1795 laat de naam nog zien als Schaap­herders­pad, maar een kaart uit 1842 toont de huidige naam, Schapen­burger­pad. De naam mag dan met de tijd zijn verbasterd, het lijkt er op dat dit eeuwen­oude polder­pad voorname­lijk heeft over­leefd door de eigendoms-situatie.

Het pad is sinds 1782 gemeen­schappelijk eigen­dom van de bewoners, getuige een notariële akte. Vanaf 1908 was Amsterdam eigenaar van zo’n 10 percelen tussen de Vossius­straat en het pad — de gemeente heeft dit eigendoms­recht in 2019 aan de privé-personen over­gedragen, wat het recht van overpad en het onderhoud veel simpeler heeft gemaakt. Sommige eigenaren hadden afstand gedaan van hun eigendoms­recht op het pad, maar zij hielden wel de onder­houds­plicht en het recht van overpad om hun eigen achter­tuin via het pad te kunnen bereiken. Schapen­burger­pad 27 aan het eind van het pad is een speciaal geval — zij hebben sinds ongeveer 1750 het recht van overpad omdat ze alleen via het pad hun huis kunnen bereiken.