Reguliersgracht 57 en 63

Twee bijzondere huizen in chalet­stijl op de Reguliers­gracht met een interessante geschiedenis helpen om het belang­rijke werk van de aannemers in de Amsterdamse bouw­geschiedenis te verduide­lijken. Waar de architecten en hun vaak rijke klanten meestal worden belicht bij het bespreken van historische gebouwen, worden de aannemers die het werk uit­einde­lijk uitvoerden vaak niet eens genoemd.

Reguliersgracht 57-59 en 63, gezien vanaf de Kerkstraat bij het Amstelveld, naar het noorden richting Keizersgracht (juni 2023).

Aanvankelijk waren deze aannemers timmer­lieden en metselaars, die een bepaalde klus aannamen tegen een vooraf vast­gestelde prijs. Maar tijdens de 19e eeuw werden aannemers steeds belang­rijker als tussen­persoon tussen klant en architect — ze maakten de planning, regelden de aankoop en het vervoer van de materialen, vaak maakten ze zelfs een groot deel van de bouw­tekeningen. De meeste architecten van die tijd waren niet heel blij met de groeiende bemoeienis en verant­woorde­lijk­heden van de aannemers. Pas in 1895 richtten de aannemers ook een eigen vakbond op om hun belangen te behartigen, de Neder­landsche Aannemers­bond.

Kijkje langs de Reguliersgracht, van de Kerkstraat bij het Amstelveld richting Keizersgracht (juni 2023).

Zeeger Deenik & Zoon

In 1813 begon voorman Zeeger Deenik (1782-1871) een timmer­werk­plaats (timmermans-affaire) samen met C. Lockhorst op de Keizers­gracht 718. Later verhuisden ze naar de Kerk­straat 151 bij de Spiegel­straat, waar hun samen­werking in 1819 eindigde. In 1820 huurde Deenik een werk­plaats op de Reguliers­gracht 57, waar hij zijn bedrijf voortzette. Zijn zoon kwam er in 1837 bij.

Register met de ondertrouw op 6 maart 1807, tussen Zeger Deenik en Hendrika Henriks (Stads­archief Amsterdam).

De firma voerde ontwerpen uit van top­architecten uit die tijd, maar ze ontwierpen ook wel zelf gebouwen. In 1911 kochten ze een een kavel op de Kerk­straat 299 voor hun hout­bewerkings­machines. Deenik’s bedrijf verliet dit pand in 1919 en rond 1970 verhuisden ze naar Diemen. Zes generaties lang hield het bouw­bedrijf het vol, maar het ging in 1979 failliet.

Tot rond 1860 hielden aannemers zich voor­namelijk bezig met het onder­houd en het aan­passen van woningen — door de econo­mische malaise tijdens de Franse over­heersing werden er maar heel weinig nieuwe huizen bij­gebouwd. Populaire aan­passingen tijdens die periode waren vooral het toe­voegen van een extra verdieping, het aan­passen van de voor­gevel of het verwijderen van een oude stoep of kelder. In periodes met weinig bouw­activiteit hield de firma zich ook bezig met verzekering en makelaardij.

Reguliersgracht 57-59, tekening uit 1879 van architect Isaac Gosschalk (1838-1907) (Stads­archief Amsterdam).

Toen Amsterdam in de 19e eeuw weer explosief groeide werd de werk­plaats van Deenik & Zoon rond 1870 te klein. Dus kocht Deenik ook het aan­grenzende pand op nummer 59 — in 1879 vroeg hij architect Isaac Gosschalk om de panden op nummer 57 en 59 met elkaar te verenigen en er een nieuwe werk­plaats en huis van te maken. Drie jaar later kocht hij ook Reguliers­gracht 63 en liet Gosschalk daar ook een nieuw kantoor en huis voor ontwerpen.

Detail van de hout en metselwerk façade van Reguliersgracht 57-59 (juni 2023).

De Reguliersgracht

De 0,53 km lange Reguliers­gracht is een dwarsgracht tussen de Heren­gracht (op nr. 534) en de Lijn­baans­gracht (op nr. 393), waarbij hij de Prinsen­gracht en de Keizers­gracht kruist. Deze gracht werd tussen 1658 en 1664 gegraven, tijdens Amsterdam’s Vierde Uitleg. Hij is vernoemd naar het Reguliersklooster, dat hier buiten de Regulierspoort stond tussen 1394 en 1532, ongeveer op de plek waar nu de Utrechtse­straat de Keizers­gracht kruist.

Een reconstructie in vogelvlucht van het Reguliersklooster zoals het was in 1536 (Stads­archief Amsterdam).

Reguliersgracht 57-59

Het huis op de Reguliers­gracht 57, gebouwd rond 1879, is heel anders dan de om­ringende huizen, met zijn Duits middel­eeuwse stijl en neo­renaissance elementen. Het heeft een houten top­gevel met uitkraging en een af­wijkend kleur­gebruik. De gevel verenigt hout, baksteen en pleister­werk.

Detail van houtwerk, metselwerk en glas-in-lood ramen op Reguliersgracht 57-59 (juni 2023).

Reguliersgracht 63

Dit huis in chalet­stijl met Queen Anne elementen op de Reguliers­gracht 63 werd in 1882 gebouwd als huis en kantoor voor meester­timmerman en aannemer Zeeger Deenik (1841-1906) — hij was alweer de derde generatie aan het hoofd van de firma en trok hier in 1883 met zijn familie in. Dit huis was min of meer als visite­kaartje voor het bedrijf bedoeld, om de verschil­lende disciplines van zijn vak­man­schap te belichten, zowel door het uiterlijk als door de rijke inrichting. Het gebouw kwam op de plek van een eerder pand uit 1671, dat van een andere timmerman was geweest, Andries Claesz — daarvan werden de fundering en de buiten­muren gebruikt voor het nieuwe pand. Nu zetelt hier de firma Rescura Bleijenberg, die de prachtige restauratie uitvoerde.

Top van de gevel van Reguliersgracht 63 (juni 2023).

Het huis bestaat uit een voor­huis en een achter­huis met een trappen­huis er tussenin. De keuken ligt aan de achter­kant, op zolder woonde de huis­houdster. Het hout­werk aan de gevel en de glas-in-lood-ramen zijn het zeker waard om te bekijken — de rijk versierde gevel is één van de weinige in Amsterdam met een combinatie van baksteen, steen en hout. In 1934 kwam hier een toon­zaal voor heren­kleding. In 1914 werd het pand aan­gekocht door Stads­herstel en het werd in 2013 gerestau­reerd. Nu is het weer een huis met kantoor.

Details van de eerste verdieping van Reguliergracht 63 (juni 2023).

In 1972 wilde de firma Deenik & Zoon het pand op Reguliers­gracht 63 slopen en verenigen met hun panden op de Reguliers­gracht 57-59 en de Kerk­straat 323-325, maar gelukkig verbood de stad dat. Op de schouw van de tweede verdieping staat de tekst “Effe is slecht treffe” (Je kunt het niet iedereen naar de zin maken). Het interieur bevat een aantal vrijmetselaarselementen (zowel timmerman Deenik als architect Gosschalk waren vrijmetselaars). Het huis is helaas niet open voor publiek (het is een privé­woning), maar het heeft één van de best bewaarde 19e eeuwse interieurs en is sinds 1980 een rijks­monument. Nu zit hier de firma Rescura Bleijenberg, die de uitstekende restauratie deden.

Ornament boven de deur van Reguliersgracht 63 (juni 2023).

De brievenbus op de deur van Reguliersgracht 63 (juni 2023).

Architect Isaac Gosschalk

Architect Isaac Gosschalk (1838-1907), die voor Deenik beide panden ontwierp, was één van de beroemde architecten van zijn tijd: hij maakte veel gebouwen in Amsterdam (en elders), zoals de Groote Club op de Dam (uit 1872, gesloopt in 1912), het Panoramagebouw op de Plantage Midden­laan (uit 1880, gesloopt in 1935) en de Wester­gas­fabriek (uit 1883) aan de Haar­lemmerweg.

Portret van Isaac Gosschalk (Archief NAI) en voorkant van Reguliersgracht 57 (Stads­archief Amsterdam).

Reguliersgracht, kijkend in de richting van de Keizersgracht (juni 2023).