Prinsenhof (The Grand)

De plek waarop nu Hotel The Grand staat aan de Oude­zijds Voor­burg­wal 197-199, tussen de Prinsen­hof­steeg en de Agnieten­straat, heeft een rijke geschie­denis en heeft in de loop van de tijd vele functies gehad: wat begon als twee nonnen­kloosters in de 14e eeuw, werd in 1578 een logement voor belang­rijke gasten van de stad, het Prinsen­hof. Vervolgens werd het stadhuis, daarna hoofd­kwartier van de Amster­damse Admira­liteit, de volgende 180 jaar weer stadhuis, voordat het in 1988 Hotel The Grand werd. Het complex van gebouwen is een Rijks­monument.

Binnen­plaats van Hotel The Grand met timpaan en koggeschepen op de windvanen (juli 2022).

Het timpaan laat de de gekroonde Neder­landse leeuw zien met twee gekruiste ankers, geflankeerd door Gerechtig­heid en Mars, plus instrumenten voor navigatie en een haan. Symbolen van voor­spoed en handel staan aan weers­zijden, met Neptunus op een dolfijn en Triton op een zee­paard — plus natuurlijk de Amster­damse Stede­maagd. De beeld­houw­werken zijn van Jan Gijseling Senior, gemaakt naar een schets van architect Salomon de Bray, die het Prinsen­hof in 1661 voor de Admira­liteit verbouwde. Wind­vanen op de schoor­stenen zijn versierd met een koggeschip.

Binnenplaats van The Grand. Het timpaan stamt uit 1662, toen de Amster­damse Admiraliteit hier gevestigd was (juli 2022).

Het Catharijne­klooster en Ceciliën­klooster (1411-1578)

Binnen de middel­eeuwse stads­muren had Amster­dam een groot aantal kloosters, met ommuurde binnen­plaatsen en klooster­tuinen, die zo’n 18% van de grond in de oude stad bezet hielden. De nonnen van deze twee kloosters huurden de grond van het middel­eeuwse Oude Nonnen­klooster (het huidige Binnen­gast­huis aan de Grim­burg­wal). Het Catharijne­klooster lag aan de zuid­kant van het huidige hotel­terrein, het Ceciliën­klooster aan de noordkant. Het Ceciliën­klooster, waar­schijn­lijk tussen 1342 en 1352 opgericht, wordt in officiële documenten genoemd in 1411. De orde werd in 1585 opgeheven.

Onder de lens het Catherijne­klooster en het Ceciliën­klooster, tussen de Oude­zijds Achter­burg­wal en de Oude­zijds Voor­burg­wal, detail van een schilderij van Jan Micker uit 1652, naar een kaart van Cornelis Anthonisz uit 1544 (Amster­dam Museum).

Het aan­grenzende Catharijne­klooster werd in 1412 voor het eerst officieel in documenten genoemd. Dat klooster stond ook op gehuurd terrein, ingeklemd tussen het Ceciliën­klooster en het Agnieten­klooster — maar het had ook veel terreinen aan de Kloveniers­burg­wal in eigendom. Een aantal stads­branden hebben helaas de documenten vernietigd die meer licht hadden kunnen werpen op de geschiedenis van dit klooster.

De dakruiter van de oude kapel van het Sint Ceciliaklooster, op het dak van de noordelijke vleugel (juni 2022).

Prinsenhof, gasthuis voor VIPs (1578-1656)

Toen bij de protestantse Alteratie van 1578 het katholieke stads­bestuur de stad uit werd gejaagd, werden alle katholieke eigen­dommen en kloosters onteigend en kregen ze een nieuwe bestemming. Het terrein van deze twee kloosters kreeg ook een nieuwe functie: logement voor belang­rijke gasten die de stad aandeden. De gebouwen van het oude klooster aan de noord­kant werden verbouwd en opgeknapt en de kapel werd een scherm­school. Die werd in 1758 afge­broken, maar de kerk­toren (dak­ruiter genoemd) werd gespaard en her­gebruikt — hij staat er vandaag nog steeds.

Het Prinsen­hof aan de Oude­zijds Voor­burg­wal in vogel­vlucht. Uit Dapper 1663 en Von Zesen 1664 (Stads­archief Amsterdam).

Tijdelijk stadhuis (1652-1656)

In 1652 brandde het uit de 14e eeuw stammende eerste stad­huis op de Dam tot de grond toe af. Het vroegere klooster­complex werd toen vier jaar lang tijdelijk gebruikt als stad­huis, tot in 1655 de eerste delen van het nieuwe stad­huis op de Dam (nu Konink­lijk Paleis) klaar waren.

Ingang van het oude stadhuis bij de Prinsenhofsteeg (juli 2022).

Amsterdamse Admiraliteit (1656-1795)

Oorspronkelijk waren er vijf Admira­liteiten in de Neder­landse Republiek, opgericht tijdens de Tachtig­jarige Oorlog met Spanje (1568-1648). De Amster­damse Admira­liteit werd in 1578 gesticht, toen de stad eindelijk de kant koos van de opstand tegen de Spaanse over­heersers. Deze admira­liteit was verant­woording verschuldigd aan de Staten-Generaal, niet aan de stad Amsterdam. Tot 1795 was de organisatie van de oorlogs­vloot en alle zaken die met de zee verband hielden in handen van de Admira­liteit, die ook de belastingen hief voor de kust­lijn­versterkingen.

Admirali­teits­gebouw uit 1662 op de binnen­plaats van het Prinsen­hof aan de Oude­zijds Voor­burg­wal 195-197, in 1783. Gezien vanaf de Prinsen­hof­steeg­kant, de hoofd­ingang is rechts. Tekening van Herman Schouten (1747-1822) (Stads­archief Amsterdam).

De voormalige kapel van het klooster werd in 1597 het hoofd­kantoor van de Amster­damse Admira­liteit. Toen het nieuwe stadhuis op de Dam (Konink­lijk Paleis nu) af was en de ambtenaren daar­heen verhuisden in 1656, nam de Admira­liteit het hele klooster­complex over. In 1662 lieten ze een nieuw hoofd­gebouw bouwen midden tussen de twee oude klooster­terreinen in. Hun belang­rijke mede­werkers woonden ook op het terrein met hun families. De façade van dit hoofd­gebouw is nu de ingang van het hotel, de vleugels zijn nog de oude klooster­gebouwen. In 1795, toen Nederland werd ingenomen door de Fransen, betekende de Napoleon­tische over­heersing het einde van alle vroegere Admira­liteiten – ze werden toen vervangen door een nationale marine.

Boven de toegangspoort aan de binnenkant een koggeschip, het oude zegel van de stad (juli 2022).

Amsterdams Stadhuis (1808-1988)

In 1806 benoemde de Franse Keizer Napoleon zijn broer Lodewijk tot Koning van Holland, die toen het stadhuis op de Dam als zijn nieuwe paleis claimde. Het stads­bestuur werd uit het gebouw op de Dam gezet in nam toen zijn intrek in het Prinsenhof. Het interieur werd een aantal keren drastisch verbouwd. In 1817 werd de ingang helemaal vernieuwd.

Nieuwe vleugel aan het gebouw (1924-1926)

De toevoeging van de zoge­naamde Nieuwe Vleugel was een uit­breiding die tussen 1924 en 1926 werd gereali­seerd in de stijl van de Amster­damse School, ontworpen door de stads­architecten A.R. Hulshoff en N. Lansdorp. Het was één van de laatste uitingen van die stijl. De gevel volgt de bocht in de gracht en eindigt met een hogere uitbouw.

Rechts de nieuwe vleugel uit 1926 van het oude stadhuis op de Oudezijds Voorburgwal, kijkend naar het noorden (juni 2022).

De beeld­houwwerken in graniet aan de buiten­kant zijn gemaakt door Hildo Krop (1884-1970). Deze uit­breiding van het stad­huis was overigens als tijde­lijk bedoeld, dat wil zeggen tot een nieuw stadhuis zou zijn gebouwd — de indeling binnen werd een flink aantal keren gewijzigd. Aan het interieur en de aankleding werkten veel kunste­naars mee. Twee huizen die door Philip Vingboons waren ontworpen moesten eraan geloven bij de bouw van de uitbreiding.

Oudezijds Voorburgwal, hoek Sint Agnietenstraat, het zuidelijke deel van de nieuwe vleugel uit 1926 (juni 2022).

Toen het stads­bestuur in 1986 naar de Stopera vertrok, maakten veel mensen zich zorgen om de toekomst van het oude gebouw en de kunst­schatten die erin te zien waren. Een raads­besluit wees het geheel toen aan als cultureel erfgoed. Deze locatie was dus als stad­huis in gebuik van 1808 tot 1986 — gedurende die 180 jaar zijn hier heel veel Amster­damse stellen getrouwd (waar­onder mijn ouders).

Ingang van de nieuwe vleugel van het stadhuis aan de Oudezijds Voorburgwal, met versieringen van Hildo Krop (juli 2022).

Hotel The Grand (1988-nu)

Nu het stads­bestuur vertrokken was naar de Stopera, werd dit oude stadhuis van 1988 tot 1992 getrans­for­meerd in Hotel The Grand. Binnen zijn nog steeds heel veel oude zaken te vinden, want de hotel­eigenaren spaarden kosten noch moeite bij de renovaties. De belangrijkste kamers werden tot in de kleinste details hersteld, inclusief meubels in Amsterdamse School-stijl uit de jaren 1920. De indruk­wekkende kamers en interieurs kunnen nog steeds worden bewonderd tijdens dagelijkse rond­leidingen voor hotel­gasten.

Binnenplaats van The Grand, kijkend naar de toegangspoort (juli 2022).

Decoraties in de Trouwkamer van Chris Lebeau

In de vroegere Trouwkamer Eerste Klasse zijn prachtige glas-in-loodramen, wand- en plafond­schilderingen te zien uit 1927, van de hand van Chris Lebeau (1878-1945), Neder­lands ont­werper, schilder en anarchist.

Trouwkamer in het oude stad­huis, met wand- en plafond­schilde­ringen van Chris Lebeau (december 2019).

Tijdens de Duitse bezetting was hij actief bij het vervalsen van documenten en het helpen van Joodse mede­burgers, waarvoor hij in 1943 gearres­teerd werd. Hij wees de mogelijk­heid af om te worden vrij­gelaten, omdat hij weigerde te beloven om op te houden met het doen van dingen die de Duitsers als illegaal bestempelden. Hij stierf in het concentratie­kamp Dachau in april 1945, één maand voordat Neder­land werd bevrijd.

Glas-in-loodramen van Chris Lebeau in de trouwzaal (december 2019).

Toen de schilderingen werden onthuld werden ze niet zo goed ontvangen en gewaardeerd, terwijl ze nu als van onschat­bare waarde voor de stad worden gezien. De kamer kan nog steeds voor huwelijks­voltrek­kingen worden geboekt.

Muurschildering van Chris Lebeau in de Trouwkamer (december 2019).

Website van Hotel The Grand: https://www.sofitel-legend-thegrand.com/nl/

Gezicht op de Oude­zijds Voor­burg­wal, links de nieuwe vleugel uit 1926, op de hoek met de Sint Agnieten­straat (juli 2022).