Paviljoen Welgelegen in Haarlem

Villa Welgelegen ligt aan de noord­kant van het park Haar­lemmer­hout in Haar­lem, 40 km ten westen van Amster­dam, bij de kust. Dit neo­classi­cistische paviljoen, beroemd vanwege de oor­spronke­lijke eigenaar bankier Henry Hope (1735-1811) en later de favoriete verblijf­plaats van Holland’s Franse Koning Lodewijk Napoleon, is sinds 1930 de zetel van de Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Holland.

Kijkje op Paviljoen Welgelegen, Haarlem, vanuit het zuiden. Links nog net het beeld de Laocoön&nhy;groep (januari 2023).

De waarschijnlijke architect

We weten niet zeker wie deze L-vormige villa heeft ontworpen. In 1825 schreef de Belgische architect Goetghebuer dat de villa was bedacht door Michel Triquetti (de consul van Sardinië, die in Amsterdam woonde) en was gebouwd door architect Jean-Baptiste Dubois. Maar in 2007 bleek uit de archieven van de familie Hope dat eigenaar Henry Hope tussen 1785 en 1790 vijf grote betalingen had gedaan aan Abraham van der Hart (1747-1820), die toen de officiële bouw­meester van Amsterdam was. Het is dus aan­neme­lijk dat Van der Hart in ieder geval deels voor het ontwerp ver­ant­woorde­lijk was, wellicht gebaseeerd op ideeën van Triquetti.

De twee vleugels van de villa hadden verschil­lende functies: de zuide­lijke vleugel had grote kamers en een hoge midden­hal (voor het ten­toon­stellen van de kunst­collectie), de westelijke vleugel diende als woon­huis voor de bankier. De Italiaanse beeldhouwer Francesco Righetti (1749-1819) maakte 12 loden beelden voor de tuin, waarvan er nu nog zeven over zijn. Het beeld van Laocoön aen zijn zonen (de Laocoön-groep), aan de zuid­kant van het paviljoen, is een kleinere kopie van het origineel dat in het Vaticaan staat. Het loden exemplaar werd door het Rijks­museum gerestau­reerd en staat nu in het Atrium daar, hier in de tuin van Welgelegen kwam in 2009 een bronzen kopie ervan te staan.

Beeld van Bacchus en Ampelos, door Francesco Righetti, in de tuin van Welgelegen (januari 2023).

Geschiedenis van de villa

Welgelegen was bedoeld als zomer­verblijf voor Henry Hope (1735-1811), bankier bij de beroemde bank Hope & Co. Dit bouw­werk verving de bestaande buiten­plaats die Henry hier in 1769 had aan­gekocht. De bouw van dit nieuwe pand vond plaats tussen 1785 en 1789 — het gebouw werd groter en indruk­wekkender dan de naburige zomer­verblijven van Amsterdamse burge­meesters en bankiers. Henry wist zelfs de besturen van Haarlem en Heemstede zo ver te krijgen dat de parken rond zijn perceel werden aangepast om er beter bij te passen. Hij bracht hier zijn verzameling kunst­voor­werpen, schilderijen en beelden onder. Het interieur liet hij maken door befaamde vakmensen.

Henry ontving hier veel beroemde gasten, waaronder Willem V van Oranje en Thomas Jefferson. In 1794, toen het Franse leger Holland binnen­viel, vluchtte Henry Hope naar Engeland met het grootste deel van zijn kunst­collectie. Hij liet het pand in 1807 na aan zijn neef John Williams Hope, die in Amsterdam was gebleven om de zaken van de Hopes te behartigen. John verkocht de villa in 1808 aan Lodewijk, de broer van Keizer Napoleon, die net tot Koning van Holland was uit­geroepen. Lodewijk gaf de villa haar huidige naam door hem steeds “mon pavillon” te noemen — maar hij moest zijn geliefde verblijf in 1810 verlaten toen zijn broer Holland bij Frankrijk inlijfde en hem dwong om af te treden. Een deel van de meubels in Empire-stijl die Louis voor “zijn paviljoen” liet maken is hier nog steeds te zien, inclusief zijn bed.

Gezicht op het Haarlemse paviljoen vanuit het park in 1815, door Frederik Christiaan Bierweiler (Noord-Hollands Archief).

Nadat in 1812 de Fransen waren verslagen, werd Welgelegen eigen­dom van de Neder­landse staat. Tussen 1813 en 1820 gebruikte Prinses Wilhelmina van Pruisen, de weduwe van stad­houder Willem V, de villa als haar zomer­verbijf. Vanwege de hoge onder­houds­kosten van het gebouw bood de regering in 1828 het paviljoen aan de stad Haarlem te koop aan, maar die weigerden beleefd. Daarop besloot Koning Willem I om het pand een functie als museum te geven — zo zaten er tussen 1853 en 1918 dus een aantal verschil­lende musea hier.

Het vroegere koets­huis werd in 1950 afge­broken en daar kwam een nieuw gebouw voor in de plaats. Tijdens de laatste restauratie in 2007-2009 werden de kamers, de versieringen en de Empire-meubels in hun oor­spronke­lijke staat terug­gebracht. Vijf kandelaars van de hand van Michel van Overbeeke werden toe­gevoegd. De vroegere muziek­zaal werd her­ingericht als vergader­zaal voor de provinciale Gedeputeerde Staten. Het park en een paar histo­rische vertrekken zijn te bezoeken op week­dagen tijdens kantoor­uren (09:00-17:00), de toegang is gratis.

Fotogalerij van Paviljoen Welgelegen (februari 2023)