Oude Kerk

Op het Oude­kerks­plein, middenin het Wallen­gebied, staat de Oude Kerk. Dit is het oudste bewaarde gebouw in de stad. Rond 1213 stond hier een klein houten kapelletje, dat later werd vervangen door een bak­stenen exemplaar, ingewijd in 1306. De Oude Kerk bleef gespaard tijdens de grote stads­branden van 1421 en 1452. De kerk werd in de 14e, 15e en 16e eeuw vergroot en uitge­breid, gerestau­reerd van 1951 tot 1975 en nog eens van 1994 tot 1998. Het gebouw is een rijks­monument.

Oude Kerk gezien vanaf de Oude­zijds Voor­burg­wal (juni 2020).

Tot de Protestantse Alteratie (1578) was dit een katho­lieke kerk, gewijd aan Sint Nicolaas van Myra (de bescherm­heilige van Amsterdam). De historische stijl­kamers en kerk­collectie zijn sinds 2008 open voor publiek. Sinds 2016 wordt de kerk ook gebruikt als expositie­ruimte voor moderne kunst, zo’n drie to vier keer per jaar.

Funderings­problemen & restauraties

Hoewel de constructie van de Oude Kerk relatief licht is met zijn houten gewelf­bogen van Estlands eiken uit 1390 (de grootste middel­eeuwse houten gewelf­bogen van Europa), hadden niettemin de korte dunne palen waarop het gebouw rust maar weinig draag­kracht. In de tijd dat de kerk werd gebouwd stond hei­techniek nog in de kinder­schoenen. Problemen met de fundering zorgden ervoor dat de kerk wegens instortings­gevaar in 1951 werd gesloten. Een 24 jaar durende restau­ratie volgde tot 1975, en nog eens van 1994 tot 1998.

Oude Kerk gezien vanaf het Oude­kerks­plein (juni 2021).

Zerkenvloer

De kerk­vloer bestaat helemaal uit graf­stenen, de kerk werd op een kerk­hof gebouwd. Bewoners van de stad werden tot 1865 binnen de kerk begraven. Er zijn 2.500 graven in de Oude Kerk, een aantal van bekende Amsterdammers, onder wie Saskia van Uylen­burgh (Rembrandt’s vrouw) en Frans Banninck Cocq (burge­meester van Amsterdam en centrale figuur in de Nachtwacht van Rembrandt). Van 2008 tot 2013 werd de zerken­vloer uitge­breid gerestau­reerd.

Beeldenstorm

De Beelden­storm betekende het vernielen van religieuze afbeel­dingen en kunst in de 16e eeuw, waarbij katho­lieke kunst vernield werd door Calvinis­tische menigten. In Neder­land gebeurde dit vooral in de zomer van 1566, waarbij ook veel huizen van geestelijken en kloosters werden geplunderd. In de Oude Kerk in Amsterdam verdwenen altaren en vele beelden, behalve degene die heel hoog stonden. De beelden­storm was deels ook gevoed door de weer­stand tegen het katho­lieke Spaanse regime in Nederland en had natuurlijk ook weer Spaanse tegen­maat­regelen tot gevolg.

Het Spaanse Inquisitie-regime

De Spaanse koning Filips II stuurde meteen de Hertog van Alva naar Holland met 10.000 troepen om de Protestantse betogers te straffen en het katholicisme opnieuw stevig te verankeren. Alva startte een vijf jaar durend schrik­bewind van inquisitie, waarbij een groot aantal zogeheten ketters werden gemarteld en publiek geëxecu­teerd. Dit was, samen met de gehate belastingen die Spanje oplegde, de hoofd­reden voor de Neder­landse opstand tegen de Spanjaarden, die resulteerde in de Tachtig­jarige Ooorlog (1568-1648). In 1578 werden alle Spaans­gezinde bestuurders de stad uitgezet, wat het begin was van de Republiek van de Zeven Provinciën.

Allegorie van de tirannie van de Hertog van Alva in de Nederlanden, gebaseerd op een prent van Willem Delff uit 1622 (Rijksmuseum).

Na de Protestantse Alteratie

Na 1578 werd de Oude Kerk opnieuw ingericht voor Protestantse kerk­diensten. In 1584 kregen koop­lieden toe­stemming om de kerk als beurs te gebruiken — dit duurde tot 1611, toen de Koopmans­beurs op het Rokin werd geopend. Vanaf 1632 werden de vergaderingen van de Kerk­raad afwisselend in de Oude Kerk en de Nieuwe Kerk gehouden. Toen het nieuwe stad­huis op de Dam klaar was (het huidige Konink­lijk Paleis) verloor de Oude Kerk langzaam zijn belang en was hij niet meer de hoofd­kerk van Amsterdam.

Oude Kerk Fotogalerij (mei & juni 2021)

De IJzeren Kapel & de Charterkast

De ruimte van de IJzeren Kapel, gebouwd in 1516, met zijn deur hoog op een muur van de Oude Kerk, was het eerste stads­archief: hier werden de belang­rijkste contracten en patenten van de stad bewaard. Deze ruimte, een goede 4 m boven de kerk­vloer zonder trap ernaartoe, was afge­sloten door twee zware deuren (één van ijzer en één van dik eiken) met vier sloten, waarvan de sleutels door drie verschil­lende personen werden bewaard.

Oude Kerk met de Sint Sebastiaans­kapel (of Hand­boog­schutters­kapel) met de catechiseer­kamer. Erboven de deur naar de IJzeren Kapel. Fragment van een tekening uit 1818 van Gerrit Lamberts (1776–1850) (Stads­archief Amsterdam).

Na een paar verwoestende stads­branden in 1421 en 1452, waarbij twee­derde van de stad werd verwoest, gaf de stad opdracht tot het bouwen van een charter­kast om de belang­rijke documenten van de stad veilig in te bewaren. Deze eiken charter­kast — tenminste vóór 1468 gebouwd — had 45 laatjes en nog eens drie sloten op de kast zelf. De kast is dus 50 jaar ouder dan de ruimte in de kerk waar hij in stond. De charter­kast is nu te bezichtigen in het Stads­archief op de Vijzel­straat.

Oude Kerk in mei 2021 (video)

Website Oude Kerk: https://oudekerk.nl/