Leidsebosje
Dit kleine groenstrookje langs de de Stadhouderskade bij het Leidseplein is wat er over is van een eeuwenoud stukje beplanting buiten de stadsmuren aan de andere kant van de Singelgracht. Een kaart uit 1737 laat het zien bij de Leidsepoort. Amsterdammers noemden het altijd al het Leidsebosje, maar pas in 2017 kreeg het plantsoen ook officieel de naam van het stadsdeel en werd het straatnaambord geplaatst — nu kunnen mensen het tenminste vinden op hun online kaarten. Ondanks de naam is dit zeker geen klein bos, meer een smal plantsoentje met net genoeg ruimte voor de platanen.
In de 17e, 18e en 19e eeuw was het Leidsebosje een heel populaire plek om lekker te flaneren, zo net buiten de stadspoort. Maar in de loop van de tijd heeft dit kleine stukje stad behoorlijk wat drastische veranderingen ondergaan. Langs de kant van het Leidseplein werd eerst de Singelgracht rechtgetrokken (waardoor het parkje nog kleiner werd), er werd een rotonde aangelegd in 1925 die het gebied in tweeën splitste, met de verbrede Leidsebrug voor een betere verbinding voor het verkeer tussen het Leidseplein en de Stadhouderskade. De brug werd ontworpen door Piet Kramer (1881-1961), de beeldhouwwerken op de brug werden gemaakt door Johan Polet (1894-1971). De rotonde werd in 1971 weer verwijderd en toen vervangen door de huidige T-kruising.
De rotonde (en de latere T-kruising) verdeelde het Leidsebosje in een noordelijke en een zuidelijke helft, waar in 1737 de twee helften nog één waren, met alleen een scheef pad dat naar de Overtoomse Vaart leidde (toen nog water). Eén van de voetpaden in de huidige noordhelft volgt bijna dezelfde lijn als het scheve pad uit de 18e eeuw. Aan de andere kant van de weg op de Stadhouderskade stonden de Koepelkerk (uit 1884) en het Persilhuis (uit 1950), afgebroken in 1972 en vervangen door het Marriott Hotel in 1974.
Monumentale platanen
Op het zuidelijke deel van het Leidsebosje (richting het Max Euweplein, waar de tram langs rijdt) staan twee van de dikste bomen van Amsterdam. Deze hybride platanen (Platanus ×hispanica) werden hier rond 1865 geplant. Ze hebben een omtrek van ongeveer 6,5 meter en zijn zo’n 20 meter hoog. Hybride platanen zijn een kruising tussen de westelijke plataan en oostelijke plataan, oorspronkelijk uit de Balkan en Klein-Azië.
Toen in 1925 de nieuwe en ook veel bredere Leidsebrug over de Singelgracht (richting Leidseplein) werd gebouwd, samen met een rotonde en nieuwe trambanen, was de stad van plan om de bomen te kappen. Maar na massale protesten van de Amsterdamse bevolking besloot de stad toch maar om de inmiddels 60 jaar oude bomen zo’n 14 meter te verplaatsen, met behulp van lieren en mankracht — iets wat in die tijd nog nooit vertoond was. De totale kosten van de herinrichting van het gebied kwamen zo uit op een bedag van ƒ 1.255.000 (of zo’n € 10.275.000 nu).
Beelden op het Leidsebosje
- Borstbeeld van toneelschrijver Herman Heijermans (1864-1924), gemaakt door Joseph Mendes da Costa in expressionistische stijl, geplaatst in 1935. Het beeld stond eerst in het Vondelpark in 1929, maar werd daar vernield. In 1940 werd het opnieuw beschadigd (Heijermans was Joods). In 1964 werd hier een kopie van het origineel geplaatst.
- Borstbeeld van schrijver Arthur van Schendel (1874-1946) door Jobs Wertheim, sinds 1952.
- Horizontale Compositie door Henk Zweerus (1920-2005), sinds 1958.
- Het Boomzagertje door De Onbekende Beeldhouwer, sinds 1989. Verwijderd in oktober 2019, herplaatst in mei 2020.
Er staat hier ook een klassieke splitskast van het vroegere GEB (Gemeente Energie Bedrijf), ontworpen in Amsterdamse Schoolstijl in 1926 door P.L. Marnette (1888-1948).
Het Boomzagertje
Eén van de meest bekende en vaakst beschreven beelden in de stad is het Boomzagertje (officiele naam: Het Zagertje). Het mannetje staat de tak door te zagen waarop hij zelf staat. Op een nacht in januari 1989 stond hij daar opeens, een paar meter hoog, op één van de takken van een plataan, gemaakt door De Onbekende Beeldhouwer — die kunstenaar heeft ook de vioolspeler gemaakt die in een hal van de Stopera op het Waterlooplein uit de grond komt. De stad kreeg de beelden in eigendom op voorwaarde dat de naam van de kunstenaar nooit bekend zou worden gemaakt — in totaal staan er nu zes werken van hem in Amsterdam. Het enige contact met de kunstenaar verloopt via de curator van het Amsterdam Museum. Volgens de stad is de maker een arts die in zijn vrije tijd aan beeldhouwen doet.
In oktober 2019 was het kleine ijzeren beeldje opeens verdwenen — iedereen dacht dat het was gestolen. Maar het bleek dat de tak waar het beeldje op stond was aangetast door schimmel en was gescheurd. De tak was een tijdje gestut door hem aan een sterkere tak erboven vast te maken, maar moest uiteindelijk toch worden verwijderd, met beeldje en al. In 1996 was het ventje al eens zijn alpinopetje kwijtgeraakt, zodat hij een tijdje een bordje om zijn nek had met de tekst “Wie heeft mijn pet?”, waarna de pet weer terugkwam. Ook zijn zaag is een keer afgebroken en weer hersteld. Nadat de maker het beeldje had schoongemaakt en opgeknapt werd het zagertje in mei 2020 teruggeplaatst op het Leidsebosje, maar niet in dezelfde boom en nu op een lagere tak, makkelijker te ontdekken. In ieder geval werkt hij weer hard aan zijn eigen val.
Korte geschiedenis van het Leidsebosje & omgeving
- 1662: Leydsche Poort gebouwd. Mensen wandelen hier graag in de 17e, 18e en 19e eeuw, net buiten de stadspoort.
- 1750: Stadskaart toont het plantsoen als De Leydsche Bosschage.
- 1774: Eerste (houten) Stadsschouwburg op het Leidseplein.
- 1788: Leidsebosje is vaak het toneel van executies door een vuurpeleton.
- 1862: Leidsepoort gesloopt, vervangen door een politiepost die de Leidsche Barrière heet, weer gesloopt in 1881.
- 1865: Vondelpark aangelegd.
- 1881: Op het Leidseplein de eerste versies van het American Hotel en het Hirsch-gebouw. Er komt een vaste brug van de Stadhouderskade naar het Leidseplein, zodat mensen makkelijker naar het Vondelpark kunnen.
- 1882: Diaconie van het Weeshuis voor meisjes van de Nederlandse Hervormde Gemeente, naast de ingang van het Vondelpark op de Stadhouderskade 22.
- 1884: De Nederlands Hervormde Koepelkerk gebouwd op de Stadhouderskade 21.
- 1894: Bakstenen Stadsschouwburg op het Leidseplein, nadat de eerst houten schouwburg afbrandde in 1890.
- 1911: Hupfeld’s Piano-, Phonola- en Muziekwinkel op de Stadhouderskade 19.
- 1920: Verbouwing van de Weeshuis Diaconie tot Tesselschadeziekenhuis, gesloten in 1936.
- 1922: Hoofdkantoor van de Gemeentetram op de Stadhouderskade 1.
- 1922-1968: Gebouw van de Gemeentelijke Woningdienst op de Stadhouderskade 2.
- 1925: Aanleg van een rotonde op het Leidsebosje. Een nieuwe veel bredere brug met beeldhouwwerken.
- 1928: Gebouw van de AMVJ (Amsterdamsche Vereniging voor Jongemannen) op de hoek van de Stadhouderskade en de Vondelstraat, met een bar, leestafels en biljartzaal. Er is een zwembad onder het gebouw, waar veel Amsterdamse schoolkinderen leren zwemmen. In het pand ook het Centraal Hotel (nu NH Amsterdam City Centre Hotel). Ernaast kantoorgebouw Atlanta op de Stadhouderskade 5, ook uit 1928, gebouwd voor de Amerikaanse REO Automobil Company.
- 1933: Café Restaurant Lido gebouwd, gesloopt in 1988. Vanaf 1991 nieuw Lido als onderdeel van het Holland Casino.
- 1939: Hoofdkantoor GEB (Gemeente Energie Bedrijf) in het gebouw van de Weeshuis Diaconie op de Stadhouderskade 22.
- 1950: Persilhuis op de Stadhouderskade 19, hoofdkantoor van de Persil wasmiddelenfabrikant (gesloopt in 1972).
- 1952: Borstbeeld van Arthur van Schendel door Jobs Wertheim geplaats op het Leidsebosje.
- 1958: Beeld Horizontale Compositie door Henk Zweerus geplaatst op het Leidsebosje.
- 1964: Borstbeeld van Herman Heijermans herplaatst na restauratie. Het beeld was in de Tweede Wereldoorlog vernield omdat Heijermans Joods was.
- 1968: Gebouw Aurora op de hoek van de Stadhouderskade en de Overtoom.
- 1971: T-kruising in plaats van rotonde en nieuwe trambanen.
- 1972: Koepelkerk en Persilhuis gesloopt.
- 1974: Marriot Hotel gebouwd op de Stadhouderskade 12.
- 1985: Protestants weeshuis gesloopt op de Stadhouderskade 22.
- 1985: Adamant sculptuur op het Leidsebosje (ter viering van 400 jaar diamantbedrijvigheid in Amsterdam), verwijderd in 2013.
- 1986: Borstbeeld Van Schendel teruggevonden nadat het 5 jaar lang verwenen was. Ontdekt bij een oudijzerhandelaar in Utrecht. Intussen was al een kopie van het beeld geplaatst.
- 1988: Het oorspronkelijke Lido gesloopt.
- 1989: Beeldje Het Zagertje geplaats door De Onbekende Beeldhouwer.
- 1990: Bom gaat af bij gebouw Aurora (opgeëist door de ETA, de Baskische Separatisten).
- 1991: Holland Casino gebouwd aan het Max Euweplein.
- 1991: Byzantium kantoor- en apartementen, gebouwd tussen 1988 en 1991, waar eerst de Weeshuis Diaconie stond. Veel Amsterdammmers vinden het een lelijke puist op die plek.
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.