Kloveniersburgwal

Tussen de vroegere Sint Anthonies­poort (nu de Waag op de Nieuw­markt) en de Amstel ligt de Kloveniers­burg­wal, gegraven tegen het eind van de 15e eeuw. Drie kleinere torens en één grotere (Swych Utrecht uit 1481) stonden in de nieuw opge­trokken stads­muur. De stads­gracht, destijds aan de rand van de middel­eeuwse stad, werd gevormd door de Gelderse­kade, de Kloveniers­burg­wal en het Singel. Tegen de muur aan de kant van de Kloveniers­burg­wal bevonden zich voor­name­lijk tuinen, boom­gaarden en het Bethaniën­klooster.

De Kloveniers­burg­wal op een kaart uit 1544 van Cornelis Anthonisz, gelegen tussen de vroegere Sint Anthonies­poort tot aan de toren Swych Utrecht (nu het Doelen Hotel) aan de rand van de Amstel (in het midden onder de lens). Zuid is boven.

Een verdedigingsgracht

De naam van de gracht komt van de kloveniers, de Amsterdamse schutterij die met klovers (een soort musket) waren bewapend. Zij hadden hun bij­een­komsten in de Kloveniers­doelen naast de toren Swych Utrecht, op de hoek van de Kloveniers­burg­wal en de Nieuwe Doelen­straat. Hun groeps­portret, Rembrandt’s beroemde Nachtwacht, hing ooit in een zaal van hun gebouw.

Doelen Hotel op de hoek van de Nieuwe Doelen­straat, kijkend naar de Amstel. Een gevel­steen aan het hotel heeft een af­beelding van de toren Swych Utrecht uit 1481 (afge­broken in 1882) die precies op deze plek stond (juli 2021).

De toren Swych Utrecht, bedoeld als verdedi­ging tegen aan­vallen van de machtige bisschop­pen van Utrecht, werd bijna hele­maal afge­broken in 1882 en op die plek werd het Doelen Hotel gebouwd. Nadat de Nieuwe Gracht (de huidige Oude­schans) was gegraven en de nieuwe stads­wallen waren op­ge­worpen was de Kloveniers­burg­wal niet meer nodig als verdedi­ging. De oude stads­muur werd neer­gehaald en er werden nieuwe huizen gebouwd aan de andere kant van de gracht.

Aluminium­brug over de Kloveniers­burg­wal bij de Staal­straat. Aan de linker­kant het Doelen Hotel (september 2020).

Het Bethaniën­klooster

Dit klooster uit ongeveer 1450 is één van de weinige over­blijfselen van de vele kloosters die in Middel­eeuwen aan deze kant van de stad het beeld bepaalden. Vernoemd naar Maria van Bethaniën (Maria Magdalena), werd het klooster oor­spronke­lijk door Augustijnse nonnen beheerd als een plek waar zgn. gevallen vrouwen boete konden doen (Bekeerde Susteren). Het klooster werd echter al snel populair bij de rijke elite — oudere vrouwen betaalden één­malig een som geld in ruil voor levens­lange kost en inwoning. Brouwerij De Bekeerde Suster aan de Kloveniers­burg­wal 6-8 is vernoemd naar het oor­spronke­lijke doel van het klooster.

Het Bethaniën­klooster in 1544. Rechts de Oude­zijds Achter­burg­wal, links de Kloveniers­burg­wal. De toren in de stads­muur heette de Toren der Bekeerde Susteren.

In de 16e eeuw verkochten de zusters grote delen van het klooster aan de stad. De orde werd in 1585 opgeheven en het voor­malige klooster werd gedurende een aantal jaren als herberg gebruikt. Nu is er alleen nog maar een stuk aan de noord­kant van over, aan de Barnde­steeg (een tijd lang als muziek­zaal gebruikt, sinds 2015 veranderd in woningen en kantoren) en wat fragmenten van de klooster­muren aan de Gedempte Huiden­vetters­sloot. De straat­namen van de Bethaniën­straat, Bethaniën­dwars­straat en de Koe­straat herinneren nog wel aan het klooster. De nonnen waren beroemd om de ossen die ze vet­mestten voor de vele feest­maal­tijden van de schutterij­verenigingen.

Kloveniers­burg­wal, kijkend richting Staal­straat en Amstel, met de Aluminium­brug links (juni 2021).

Aluminiumbrug

Vlak voor de Staal­straat vind je de Aluminium­brug, een stalen brug over de Kloveniers­burg­wal uit 1955 met een aluminium wegdek (vandaar de naam). Dit was de eerste vaste brug in Nederland met een aluminium wegdek, de zevende van dit type in de wereld. Op deze plek stond al eeuwen een brug, zoals te zien is op kaarten uit 1599 en 1625. Deze eerdere bruggen werden een aantal keren vervangen, tot de huidige brug in 1955 werd gebouwd. De brug had een tijd lang last van de honderden toeristen die liefdes­slotjes aan de brug bevestigden, waardoor de relatief lichte constructie dreigde te bezwijken onder het gewicht ervan.

Compagnie­theater aan de Kloveniers­burg­wal (juni 2020).

Gebouwen aan de Kloveniers­burg­wal

• Aluminium­brug uit 1955 bij de Staal­straat
• Trippen­huis uit 1662 op nummer 29
• Compagnie­theater uit 1772 (voormalige Lutherse kerk De Kloof) op nummer 50
• Bushuis uit 1890, tussen het Compagnie­theater en de Oude Hoog­straat
• Oost-Indisch Huis uit 1606 op nummer 48, het eerste gebouw dat speciaal voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd gebouwd
• Huis De Ster uit 1650 op nummer 77
• Poppenhuis, ook wel de Gulden Steur genoemd, uit 1642 op nummer 95
• Deel van het Binnen­gast­huis uit 1870 (stads­zieken­huis)
• Ingang van de Oude­man­huis­poort uit ongeveer 1601, naar het terrein van de Universi­teit van Amsterdam
• Vereniging Lief­dadig­heid naar Vermogen uit 1914 op nummer 73
• Maat­schappij voor den Werkenden Stand uit 1883 op nummer 87-89
• Literair Café De Engel­bewaarder, sinds 1971 op nummer 59
• Het Wapen van Amsterdam, voormalig hotel uit ongeveer 1780 op nummer 64
• Stads- en Gast­huis­apotheek uit 1887 op nummer 80
• Laboratorium voor Artsenij­bereid­kunde uit 1881 op nummer 82A-G

Maat­schap­pij voor den Werken­den Stand uit 1883 aan de Kloveniers­burg­wal 87-89 (september 2020).

Kade­vernieuwing

Een flinke lengte van de kade aan de west­kant van de Kloveniers­burg­wal was in slechte toestand en is tijdelijk versterkt met stalen damwanden en zand in het najaar van 2020, tussen de nummers 2 en 114. Uiteinde­lijk zal deze hele kade worden vervangen.