Industrieele Groote Club

In het gebouw Industria uit 1916 op de Dam, hoek Rokin, vind je de Konink­lijke Indus­trieele Groote Club op Dam 27. Op 14 mei 2022, tijdens Open Monumenten­dag, kon ik de Club van binnen bekijken, anders alleen toe­ganke­lijk voor leden.

Kijkje op de Dam vanuit de Konink­lijke Indus­trieele Groote Club (mei 2022).

Industriëlen en onder­nemers wilden een vereni­ging op­richten om elkaar te ont­moeten en hun belangen te behartigen. Toen ze in 1913 werden opge­richt hadden ze 178 leden. In 2013, bij hun 100-jarig jubileum, kregen ze het predikaat Koninklijk. Nu bedraagt het leden­aantal zo’n 1600.

Vijgendam

Tot 1957 heette dit deel van het Damrak — tussen de Dam en de Zout­steeg — de Vijgen­dam. Bij het verbreden van de straat in 1526 was er een lading (bedorven) vijgen in het water gedumpt om het te dempen. De naam sloeg aan en bleef vanaf de 17e eeuw in gebruik voor dit deel van de Dam, waar nu het gebouw Industria staat.

Het noordelijke deel van dit gebiedje, vlak voor De Bijen­korf, heette toen de Visschers­dam, naar de vismarkt die daar tot 1841 was gevestigd. Die markt was ongeveer waar nu het Nationaal Monument is. Beide namen verdwenen in 1957, toen de hele Dam zijn huidige naam kreeg.

Vijgendam met Beurspoortje rond 1900 (Stads­archief Amsterdam).

Het Beurs­poortje was een nauwe doorgang van de Vijgen­dam naar het Rokin en de oude Beurs van Hendrick de Keyser (uit 1611, afgebroken in 1835) op het Rokin, half in het water. Het Beurs­poortje kwam later weer her­bouwd terug, nu wat meer naar achteren, als onder­deel van gebouw Industria.

Gebouw Industria

Toen Industria verscheen was de Dam behoor­lijk aan het veranderen. Aan het begin van de 20e eeuw waren de Nieuwe Kerk en het Konink­lijk Paleis de enige grote gebouwen aan het plein. Vervolgens verrees het ene grote gebouw na het andere: waren­huis De Bijen­korf (Dam 1, uit 1915), de Groote Club op de hoek van de Kalver­straat (Dam 16, uit 1912-1914), kleding­magazijn Peek & Cloppen­burg (1914-1917, op Dam 20, nu ook Madame Tussaud’s) en het Industria-gebouw (Dam 27, uit 1916).

Industria werd gebouwd tussen 1913 en 1916, ontworpen door architect Foeke Kuipers (1871-1954) in Rationa­listische stijl, geïnspi­reerd door de Beurs van Berlage. Elk van de vier zijden heeft een andere stijl, om het gebouw aan te laten sluiten op de al bestaande bebouwing. Kuipers ontwierp ook het hele interieur. Het gebouw, met zijn toren en met koper beklede koepel, is sinds 2001 een Rijks­monument.

Gebouw Industria op de hoek van de Dam en het Rokin (foto Brian LeMay, juli 2019).

Negen oudere gebouwen werden gesloopt voor de bouw van Industria — het gebouw verving ook het oude Beurs­poortje. De nieuwe passage tussen Dam en Rokin werd wat breder en kwam wat meer naar achteren te staan, zodat de Dam meer ruimte kreeg. Bij het aanleggen van de fundering van Industria in 1913 vond men resten van een middel­eeuwse sluis, onder­deel van de Dam in de rivier de Amstel, ooit de afscheiding tussen het Damrak en het Rokin.

Industria was voor zijn tijd een modern gebouw, met een lucht­verver­sings­systeem, elek­trische verlichting en twee liften met schuif­deuren. Op de begane grond zijn een aantal winkels gevestigd (Gassan Diamonds aan de kant van het Rokin) en de ingang naar de Club op Dam 27. De Club heeft de begane grond (toegang en receptie), de 1e en 2e verdieping in gebruik. De 3e, 4e en 5e verdieping werden vroeger als kantoren verhuurd, nu is er hotel Twenty Seven. De huidige eigenaar liet tussen 2014 en 2017 de buitenkant en het interieur grondig restaureren.

Gebouw Industria gezien vanaf de kant van het Rokin. Ervoor de fontein van Mark Manders uit 2017 (augustus 2022).

Geschiedenis van de Industrieele Groote Club

In 1788 werd een gezelschap met de naam Doctrina et Amicitia in Amsterdam opgericht door een aantal kooplieden, rechters, notarissen en ambtenaren. Dit was eigenlijk een politieke organisatie (ze noemden zich Patriotten), die tegenstanders waren van de Orangisten. Gedurende de jaren 1781-1787 waren er flinke politieke spanningen tussen de aanhangers van stad­houder Willem V (1748-1806) en een groep kritische burgers, die hem verantwoordelijk hielden voor het verval van de Republiek — ze wilden ook een veel meer directe vorm van bestuur, geïnspireerd door dezelfde principes die de revoluties in Frankrijk en de Verenigde Staten vormgaven. Als politieke vereniging mochten ze na de terugkeer van Oranje aan de macht (Oranjerestauratie, 1787) niet meer samenkomen, dus presenteerden ze zich als leesgezelschap. Hun gebouw stond op de Kalver­straat 4-8.

In 1872, net daar­naast, werd de heren­sociëteit De Groote Club opge­richt. In 1914 lieten zij een nieuw club­gebouw bouwen op de Kalver­straat 2, hoek met de Dam. In 1922 fuseerden ze met Doctrina et Amicitia. Dat gebouw werd door de Duitsers gevorderd tijdens de Tweede Wereld­oorlog en later weer verkocht aan een ver­zekerings­maat­schappij. Toen de sociëteit na de oorlog (ondanks een eerdere belofte) het gebouw niet terug bleek te kunnen kopen, huurden zij het tot 1975.

De Dam in 1914, gezien naar de Kalver­straat. Helemaal rechts het nieuwe club­gebouw van de Groote Club. De gebouwen links werden gesloopt voor de bouw van Peek & Cloppen­burg, nu ook Madame Tussaud’s (Stads­archief Amsterdam).

In het laatste kwart van de 19e eeuw kende Amsterdam een periode van grote econo­mische groei, met veel nieuwe industrieën en handels­huizen. Hun bestuurders, “nouveaux riches”, voelden zich niet echt welkom tussen de oude elite in de Groote Club uit 1872 op de Kalver­straat 2. Dus besloten ze in 1913 om een eigen sociëteit op te richten, de Industrieele Club, toen met 178 leden. Hun nieuwe club­gebouw was Industria op Dam 27, klaar in 1916. Tegen die tijd hadden ze al 300 leden.

De vroegere Groote Club fuseerde met de Industrieele Club toen in 1975 de huur van Kalver­straat 2 enorm werd verhoogd — de twee sociëteiten gingen toen samen verder als de Industrieele Groote Club (IGC), sinds 2013 bekend als de Konink­lijke Indus­trieele Groote Club. Vrouwen konden toetreden sinds 1969. Vanaf 1971 huisde hier ook de Neder­landsche Vrouwen­club, tot die in 2011 naar het Doelen Hotel verhuisden.

Fotogalerij van de Industrieele Groote Club (mei 2022)

Website van de Industrieele Groote Club: https://igc.nl/home