Hortus Botanicus
De Hortus Botanicus van Amsterdam op de Plantage Middenlaan 2A, door het stadsbestuur in 1638 opgericht, is één van de oudste botanische tuinen. Oorspronkelijk de Hortus Medicus genoemd, was het eerst vooral een tuin voor medicinale kruiden. Doktoren en apothekers kregen er onderwijs en deden daar examens. In 1682 verhuisde de tuin naar zijn huidige plek in de Plantagebuurt. Delen van de Hortus zijn aangewezen als Rijksmonument

Ingang van de Hortus Botanicus op de Plantage Middenlaan 2A (augustus 2021).
Op zoek naar remedies
Vanaf 1450 tot aan het eind van de 17e eeuw werd Amsterdam maar liefst 37 keer door een pestepidemie getroffen, waarbij soms meer dan 10% van de bevolking stierf. Daarnaast woedden er nog een groot aantal andere besmettelijke ziekten, vanwege de afschuwelijk onhygiënische toestanden, vooral in de armere wijken van de stad. Hoewel het nog tot de 19e eeuw zou duren tot men de oorzaken van deze ziekten echt begon te begrijpen, zorgde de jacht op mogelijke medicijnen wel voor een groeiende interesse in medische botanische tuinen.

Bronzen penning uit 1730 van het Collegium Medicum, voor toegang tot de kruidentuin (Rijksmuseumcollectie).
Hortuscollectie
Handelaren van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) brachten in de 17e eeuw planten en zaden mee terug, zowel als mogelijke medicijnen als voor onderzoek naar potentiele commerciële mogelijkheden. Een koffieplant uit de collectie van de Hortus was waarschijnlijk de voorouder van de koffieplantages in Centraal- en Zuid Amerika, en de zaden van twee oliepalmen uit Mauritius stonden aan de wieg van de palmolieplantages in Zuidoost Azië.
Hoewel de tuin maar 1,2 hectare groot is, staan er meer dan 4000 verschillende soorten planten van over de hele wereld, waaronder ook met uitsterven bedreigde soorten. Je vindt hier planten uit zeven verschillende klimaten — een aantal kassen huisvesten planten uit woestijnen, de tropen en de subtropen. Er is ook een vlinderkas en een monumentale palmenkas. En natuurlijk ook een tuin met geneeskrachtige kruiden. Het Hortuscafé is gehuisvest in de monumentale Oranjerie.
Een stukje geschiedenis
De Hortus Medicus werd in 1638 gestart door Johannes Snippendaal in het Reguliershof, een tuin en boomgaard (lusthof) op de plek waar ooit het klooster van de Regulieren stond, dat in 1532 was afgebrand. Dit klooster stond ongeveer waar de Keizersgracht en de Utrechtsestraat elkaar kruisen. P.C. Hooft en Constantijn Huygens bemoeiden zich met het omvormen van de medische tuin in een Hortus Botanicus, een tuin met een wetenschappelijk doel, naar het voorbeeld van de Hortus Botanicus in Leiden uit 1590.
Het stadsbestuur verdiende behoorlijk aan de Amsterdamse Hortus met de verkoop van inheemse geneeskrachtige kruiden en gekweekte exoten. Er was ook een levendige ruilhandel in plantensoorten met andere botanische tuinen. Toen de stad uitbreidde moest de tuin naar een andere plek verhuizen — eerst, in 1660, naar het Binnengasthuisterrein (het vroegere ziekenhuis in de binnenstad) bij de Grimburgwal, in 1682 naar de huidige plek.
Toen Louis Napoleon Koning van Nederland was (van 1806 tot 1810) had hij plannen om de Hortus Botanicus uit te breiden met een dierentuin — een jaar lang was zijn collectie dieren gehuisvest in de Oranjerie. Nadat zijn broer hem uit zijn functie had ontheven (omdat hij teveel begaan was met het welzijn van de Nederlanders) en hij was vertrokken werden de plannen voor een dierentuin in de Hortus geschrapt.
De toegangspoort van de Hortus stamt uit begin 1700, het zeskantige paviljoen uit eind 1600, de Oranjerie uit 1875. Het Palmhuis is uit 1912 en het Hugo de Vrieslaboratorium dateert uit 1915. Hugo de Vries (1848–1935) was een Nederlandse plantkundige en één van de eerste genetici. Hij is vooral bekend vanwege de door hem gesuggereerde begrippen gen en mutatie, gebaseerd op zijn onderzoek naar de mutaties van teunisbloemen.
Financiële perikelen
Toen de Universiteit van Amsterdam in 1987 niet meer wilde betalen voor de tuin, omdat ze vonden dat het geen wetenschappelijk doel meer diende, ging de Hortus bijna failliet. Hij bleef bewaard door een stichting van individuele sponsors en wordt tegenwoordig ook nog wat geholpen door het stadsbestuur. De tuin is sinds 1990 niet meer verbonden aan de UvA. De Hortus krijgt geen financiële bijdrage uit de middelen voor de culturele sector en is dus voor 85% van zijn inkomsten afhankelijk van de bezoekers. De anti-COVID maatregelen hebben de Hortus dan ook in flinke financiële problemen gebracht.
Speciale planten
Een bijzondere plant die in de buitenvijver van de tuin te zien is tijden de zomermaanden is de Victoria amazonica waterlelie, waarvan de ronde bladeren tot 3 m in doorsnede kunnen worden. De vaak vertelde mythe dat de plant maar één keer per jaar zou bloeien is niet waar — tijdens warme zomers bloeit de plant bijna elke week. De prachtige bloem (die tot 40 cm in doorsnede kan zijn) gaat pas bij de schemering open en leeft maar twee nachten — hij is wit op de eerste nacht en roze op de tweede.
Een andere speciale plant is de Wollemia conifeer (Wollemia nobilis), een conifeerachtige boom uit de tijd van de dinosauriërs. Er werd lang geacht dat dit een uitgestorven fossiel was, tot in 1994 Australische wetenschappers de boom ontdekten in een natuurpark. Hij groeit maar op één plek op aarde, de Blue Mountains in New South Wales (Australië) in het Wollemi National Park.

De Blue Mountains in New South Wales, Australië. De exacte locatie van de Wollemia bomen wordt geheim gehouden.
In de taal van de Aboriginals betekent wollemi “pas op, kijk om je heen”. Wollemi-bomen leven uitzonderlijk lang, sommige worden geschat op 500 tot 1.000 jaar oud. De Amsterdamse Hortus Botanicus kreeg in 2006 een licentie om Wollemiastekjes te verkopen — het origineel staat binnen een beschermend ijzeren hek. De opbrengsten van de stekjes komen ten goede aan natuurbescherming in Australië. Ik heb een beetje medelijden met de arme Wollemi in de Amsterdamse Hortus, die niet alleen last heeft van het koudere Nederlandse weer, maar ook nog eens gescheiden is van zijn plantenburen door een kooi die hem moet beschermen tegen de tweebenige bezoekers…
Hortus fotogalerij (augustus 2021)
Website Hortus Botanicus: https://www.dehortus.nl/
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.