Het verval van de Amsterdamse kades

Amsterdam heeft ongeveer 900 km kades en water­oevers, waarvan ongeveer 300 km in het bezit is van derden, die verant­woorde­lijk zijn voor het onder­houd daarvan en voor de bijbe­horende kosten opdraaien. De stad Amsterdam zelf is verant­woorde­lijk voor het onder­houd van 1800 bruggen en 600 km kades.

Oude­zijds Voorburg­wal met tijdelijke nood­steunwal en stalen damwanden (juli 2019).

In de komende jaren moeten tenminste 850 bruggen en 200 km kade worden aangepakt,de meeste staan op houten palen en veel staan in de historische binnen­stad. Ongeveerd 50 km kade is nu al in zeer slechte staat. Dit is een grote en complexe klus, die waar­schijn­lijk vele decennia in beslag gaat nemen. De hele operatie zal een voor­zichtig geschatte 5 miljard Euro gaan kosten.

Heren­gracht met tijdelijke nood­steunwal en stalen dam­wanden (juni 2020).

Oude kades & modern verkeer

De meeste grachten in Amsterdam zijn oud, sommige stammen uit de 16e of 17e eeuw. Hetzelfde geldt voor de kades langs de grachten. De oude kade­muren en bruggen staan op houten palen (zoals alles gebouwd op Amsterdam’s zompige grond heipalen nodig heeft als fundering). Toen de kades werden aangelegd bestond het meeste verkeer uit hand­karren en paard en wagen. De kades zijn gewoon niet berekend op de huidige zware belasting en voort­durende tril­lingen.

Oranje: Constructie voldoet waarschijnlijk niet aan de wettelijke eisen.
Rood: Maatregelen genomen vanwege acuut instortings­gevaar. (2019)

Ongeveer honderd kades (17 km) hebben een hoog risico op instorting. De houten palen waarop de kades en bruggen staan, waarvan men ooit dacht dat ze onder water beschermd waren teggen rotting, blijken nu door een bacterie te worden aangetast. Van sommige bruggen wordt gezegd dat ze nauwelijks hun eigen gewicht kunnen dragen, laat staan het moderne zware verkeer en trams van ongeveer 40 ton.

Alles gaat omlaag

De natte veen- en klei­lagen onder Amsterdam (en de westelijke helft van Neder­land) zorgen ervoor dat alles met de grond mee omlaag zakt, niet alleen huizen, bruggen en kades, maar ook wegen, sporen, tram­rails, rioleringen, kabels en gas­pijpen en water­leidingen. De polders rond Amsterdam klinken nog sneller in, waardoor het nodig is om steeds weer het grond­water­peil te verlagen. Wat dan weer zorgt voor nog sneller inklinken van het drogende veen, enzovoort. We pompen tegenwoordig harder dan ooit om droge voeten te houden.

Schematisch overzicht van de funderingen van de Amsterdamse kade­muren. Grote belasting (auto’s en containers aan de rand van de kade bijvoor­beeld) en zwaar vracht­verkeer kunnen de kade­muren langzaam richting de gracht duwen, waardoor de houten palen door­buigen en zelfs kunnen breken. De grote hoeveel­heid gemotori­seerde vaar­tuigen kan ook de grond tussen de palen los­woelen en de structuur verzwakken.

Politiek & vertragingen

Decennia­lang werden bruggen en kades alleen gerepa­reerd wanneer ze uiterlijk schade vertoonden of dreigden in te storten. Vanaf de jaren 1980 draaiden veel stads­besturen keurig om deze kostbare hete brei heen, waardoor het achter­stallige onder­houd zich opstapelde. Hoewel de gevaren daarvan vaak werden aange­kaart, dacht de politiek dat het hun tijd wel zou duren, hoopte er het beste van en besteedde het geld liever aan meer sexy onder­werpen. Vanaf 2019 doet de stad eindelijk meer onder­zoek (op zich al kostbaar) en wordt de toestand en de deformatie van kades en bruggen actief onderzocht en in de gaten gehouden — ook worden de risico’s voor de gebouwen aan de kades in kaart gebracht en komen er steeds meer beperkingen aan het zware verkeer in de zwakkere gebieden, in de hoop zo de levens­duur van de kades te verlengen.

Ingestorte kade­muur aan de Nassau­kade, vanwege een gesprongen water­leiding (maart 2018).

Hoewel Amsterdam verant­woorde­lijk is voor het onder­houd, heeft het (net als andere steden) maar beperkte middelen, omdat maar zo’n 10% van alle inkomsten via lokale heffingen wordt gegene­reerd. De Nederlandse staat moet er dus voor zorgen dat de steden genoeg geld hebben om te doen wat ze moeten doen — maar er is jaarlijk maar ongeveer 16 miljard Euro te verdelen over alle gemeentes. Dus is het lastig, net als met zoveel bestuurlijke zaken, om precies aan te geven wie waarvoor verant­woorde­lijk is en wanneer. Met als resultaat dat de partijen zich achter dit langzame proces kunnen verschuilen en de stad nooit meteen de middelen heeft voor nood­gevallen zoals dit.

Aanvullende maat­regelen

Veel grachten in de binnen­stad moesten al versterkt worden met tijdelijke stalen dam­wanden en zand. Eerder waren er al problemen geweest aan de Lelie­gracht en bij het Entrepot­dok. Toen 30 meter van de Grimburg­wal (uit 1870) instortte in september 2020, begreep iedereen opeens dat er nu snel iets moest gebeuren. Veranderingen in de manier van werken zijn nodig om de belasting van de kademuren en bruggen te verminderen, zoals bijvoorbeeld het transporteren van bouwmaterialen en vuilnis over het water in plaats van over de weg. Er worden ook een aantal innovatieve methodes van kade­renovatie onder­zocht en getest.

Ingestorte kade aan de Grimburg­wal (september 2020).

Videos

Historische kade­muren klaar maken voor de toekomst (alleen in Engels)

Plaatsen van veiligheids­constructies aan de kade­muren (alleen in het Nederlands)