Het Paleis op de Dam van binnen

Wat nu het Konink­lijk Paleis op de Dam is was ooit Amsterdam’s trotse en over­dadige stadhuis, bedoeld om aan de wereld te laten zien hoe belang­rijk deze stad wel niet was. Het bouwwerk, bijna als een soort fort ontworpen, is zeker een uitgebreid bezoek waard — het interieur staat bol van de symboliek en omvat veel interessante verhalen.

Toen het in 1655 in gebruik werd genomen herbergde dit stadhuis een veelheid aan verschillende functies: stads­administratie, wissel­bank, gevangenis met martel­kamers, gerechts­hof, en een onder­komen voor de schutterij. Het paleis is open voor het publiek (tenzij er een officiële receptie gepland staat). Voor bezoekers zijn er een aantal verschillende gratis audio­tours beschik­baar die de hoogte­punten uitleggen.

In de Burgerzaal staat Atlas die het hemel­gewelf draagt, eronder een beelden­groep die Gerechtig­heid afbeeldt, Hebzucht en Nijd vertrappend, samen met de Dood, een zandloper en martel­werktuigen, boven de toegang tot de Schepen­zaal (augustus 2021).

Kaart van het stadhuis

Het paleis heeft drie verdiepingen en een zolder, maar is maar voor een deel toe­ganke­lijk voor het publiek. Bezoekers komen binnen door een ingang aan de Damkant waar een brede trap naar boven voert. Ooit waren dit twee smalle trappen (makke­lijker te verdedigen), maar Lodewijk Napoleon liet er een brede trap van maken toen hij het stadhuis tot zijn paleis maakte. De indruk­wekkende Burger­zaal staat in het midden, over de volle hoogte van het gebouw.

Kaart van het stadhuis met de functies van de kamers zoals in 1655 en de beelden van de Griekse goden.

Vierschaar

De Vierschaar was een tribunaal waar dood­vonnissen werden uitge­sproken. Een Vierschaar was een vroeg Germaanse vorm van recht­spraak, waar met banken en touwen een vierkant werd afgezet voor een proces, met één rechter en 9 schepenen en de beklaagde in het midden. Burge­meesters volgden de uitspraak door een opening vanuit de Burge­meesters­kamer. Na het proces werden de verdachten naar de Justitie­kamer gebracht, van waaruit ze door een opening in de muur naar het schavot op de Dam gingen.

Aan de muren drie reliëfs: het proces van Romeinse consul Lucius Junius Brutus, van de Griekse koning Zaleucus en van de bijbelse koning Salomon, staand voor onpartijdige, meedogende en wijze rechtspraak. De grote vrouwen­figuren op de muur symboliseren Schuld en Spijt. Louis Napoleon gebruikte deze Vierschaar als kapel (hij liet de naar­geestige marmeren beelden verbergen achter blauwe gordijnen).

Vrouwenfiguren (die Schuld en Spijt voorstellen) en reliëfs van de hand van Artus Quellinus in de Vierschaar (juli 2021).

Burgerzaal

Centraal in het vroegere stadhuis is de Burger­zaal, 25 m hoog. De Amsterdamse stede­maagd zit boven de deur­opening aan de Damkant, om haar heen twee reliëfs die goed bestuur verbeelden. Aan de andere kant van de zaal het beeld van Atlas met het hemel­gewelf op zijn schouders. Daaronder Gerechtigheid die Hebzucht en Afgunst vertrapt. De marmeren vloer is ingelegd met kaarten van het oostelijk en westelijk half­rond en een kaart van de noorde­lijke sterren­hemel, om Amsterdam te laten zien als centrum van het universum. Deze kaarten, de grootste bestaande, waren gebaseerd op het werk van beroemde cartografen uit de 17e eeuw, zoals de bekende familie Blaeu, die een winkel in de Kalver­straat had.

Burgerzaal gezien naar de Damkant (juli 2021).

Opvallende details

• De klok (boven de Stede­maagd en Vrede aan de Damkant) staat altijd op 11 uur, om aan te geven dat gerechtig­heid tot aan het laatste uur kan over­winnen.
• Apollo bemiddelt tussen vechtende hanen boven de Kleine Zaken­kamer.
• Desolate Boedel­kamer: Icarus valt naar beneden, omgeven door ratten die aan onvoldane rekeningen en een lege schatkist knagen. Rembrandt’s faillissement werd hier ooit afge­handeld.
• De Vier Elementen boven de bogen: Aarde, Water, Lucht en Vuur.
• De grote beelden rondom de Burger­zaal: Vrede (oost, Damkant), Voorzichtig­heid (zuidooost), Gerechtig­heid (noordoost), Atlas (west), Waakzaam­heid (zuidwest) en Matig­heid (noordwest).
• Het beeld van Argus boven de Burge­meesters­kamer, herinnert bestuurders om waakzaam te zijn.
• Venus en Mars, in de verre rechter­hoek, zijn de enige twee beelden in het gebouw die elkaar aankijken (Venus was getrouwd met Vulcanus, maar kreeg kinderen met haar geliefde Mars).
• De Schepenzaal diende voor normale processen, voorgezeten door de schout en 9 schepenen. Twee dagen in de week werden hier huwelijken voltrokken, vandaar de duiven en kinderen in de architraaf.

Interieur­wijzigingen door Lodewijk Napoleon

De meeste klokkken, het Empire-meubilair en de kristallen kroon­luchters zijn uit de tijd dat de Franse Koning van Holland Lodewijk Napoleon in het paleis verbleef rond 1808. De kroon­luchters hadden oor­spronke­lijk elk 12 olie­lampen, maar in 1937 werden ze elektrisch gemaakt. Het balkon aan de voorkant van het paleis aan de Damkant kwam ook van hem. Ondanks alle aan­passingen die Lodewijk Napoleon liet aanbrengen om het tot zijn paleis te maken, zit het gebouw nog tjokvol Italiaanse invloeden.

Fotogalerij: in het Koninklijk Paleis (juli & augustus 2021)

Website van het Koninklijk Paleis: https://www.paleisamsterdam.nl