Entrepotdok

Het Entrepot­dok op het Kadijks­eiland in het ooste­lijke deel van Amsterdam omvat 84 monu­mentale pak­huizen, gebouwd tussen 1708 en 1829, waar goederen werden opgeslagen voor doorvoer. Het hele gebied was omringd door een muur (rond Laagte Kadijk en Entrepot­dok) en toegang was alleen mogelijk via het poort­gebouw of via het water.

De hoofdpoort

Op het fronton van de hoofd­poort staat in Romeinse cijfers het bouwjaar, met aan beide kanten een caduceus, de staf van Mercurius, god van de handel. Binnen het U-vormige gebouw (de galerij is tegenwoordig afge­sloten) waren de kantoren. De poort werd bewaakt door helle­baardiers en bevatte de woningen van de directeur en de hoofd­ambtenaar — de helle­baardiers hadden hun kwartier aan het water.

Architect De Greef bouwde in 1828 en 1829 ook de pak­huizen op de nummers 52-78. Hij ontwierp een hele rij pak­huizen als één complex, waarbij drie aan­een­gesloten pak­huizen een eenheid vormden. De nummers 30-35 werden ontworpen door architect G. Moele jr. In 1885 stortten de eerste dertien pak­huizen in — ze werden vervangen door laag­bouw opslag­ruimtes. De pakhuizen zijn gemiddeld 5 m breed en 15 m hoog. De eerste 38 hebben een diepte van 30 m, vanaf nummer 52 een diepte van 40 m.

Een stukje geschiedenis

De oudste pak­huizen in dit complex werden na 1708 gebouwd. Vooraf­gaand aan de Franse periode (1794-1814) moest voor goederen in door­voer op de Amsterdamse markten import- en export­belasting worden betaald. In 1827 werden de pak­huizen eigendom van de staat en werd het complex uitge­breid en gereno­veerd. Het entrepot werd opge­richt om deze belastingen te om­zeilen — de goederen werden tijdelijk opge­slagen onder strenge douanecontrole. Belasting hoefde dan pas te worden betaald zodra de goederen op de markt gebracht werden. Entrepot betekent “verzegelde opslag”, de vracht was “entre” (Frans voor “tussen”) herkomst en bestemming.

Veel pak­huizen zijn vernoemd naar Neder­landse en Belgische steden, de namen staan nog op de gevels. Na 1892 verloor het Entrepot­dok zijn functie als opslag voor niet-gedecla­reerde goederen, toen de stad een nieuw blok pak­huizen liet bouwen (het nieuwe Entrepot­dok aan de Cruquius­weg) — het (oude) Entrepot­dok werd toen weer een normale opslag­plaats. Nadat het zijn douane­functie aan het eind van de 19e eeuw had verloren stonden de gebouwen lang leeg. De stad nam de gebouwen over — hoewel deze vroegere pak­huizen oor­spronke­lijk op de nominatie stonden om te worden gesloopt, werden rond 1970 de eerste plannen gesmeed om ze tot woningen om te bouwen.

Ombouw naar appartementen

Tegen die tijd waren de meeste panden behoor­lijk beschadigd door brand of gebrek aan onder­houd, maar de fundering en het casco waren meestal nog goed genoeg. Hoewel de financiering de nodige problemen opleverde, ging het sociale-woning­bouw­project uit­einde­lijk toch van start. De begane grond zou worden getrans­formeerd in bedrijfs­units, boxen en garages. De bovenste lagen zouden een binnen­plaats krijgen met toegang tot de apparte­menten. De woningen werden tussen 1982 en 1984 in delen opgeleverd.

Kalenderpanden

De zogeheten Kalender­panden op Entrepot­dok 87-98 hebben de namen van de maanden van het jaar. Deze pak­huizen, opgeleverd in 1840, waren de eerste gebouwen in Nederland waarbij giet­ijzeren onder­delen in de dragende constructie werden verwerkt. Ze hebben 208 smalle zuilen in grote open ruimtes op de bovenste verdiepingen. Nadat het Gemeente Energie Bedrijf (GEB) het terrein in 1993 had verlaten verhuurde de stad de panden tijdelijk aan een Waterlooplein-handelaar. De panden werden in de late jaren 1990 gekraakt en in 2000 ontruimd na een heftige en langdurige strijd, om later te worden verbouwd tot vrije-sector-appartementen. Alle pak­huizen aan het Entrepot­dok hebben nu de status van beschermd monument.

Verbindingen

Het noord­westen van het Entrepot­dok is verbonden met de Nieuwe Heren­gracht. Halver­wege het Entrepot­dok vind je de Entrepot­dok­sluis. Het zuid­ooste­lijk deel van het Entrepot­dok is verbonden met de Plantage Muider­gracht. Het midden van het complex pak­huizen kun je bereiken via de Pelikaan­brug over de Nieuwe Vaart. De Nijl­paarden­brug is een ophaal­brug voor fietsers en voet­gangers die het zuidelijk deel van het Entrepot­dok verbindt met de Plantage Kerklaan.