Embassy of the Free Mind

Op de Keizers­gracht 123, in het fraaie Huis met de Hoofden uit 1622, vind je de Embassy of the Free Mind, een uniek museum, biblio­theek en platform voor vrij­denken, geïnspi­reerd door de filosofie achter de collectie van de Biblio­theca Philo­sophica Hermetica (de Ritman­bibliotheeky). Het gebouw werd uit­gebreid gerestau­reerd tussen 2007 en 2014.

Grote zaal van de Embassy of the Free Mind, links een buste van Cosimo de’ Medici (1389-1464), die de eerste publieke biblio­theek van Florence stichtte en opdracht gaf voor de Latijnse vertaling van Plato’s werken door Marsilio Ficino.

Vrijdenkers­erfenis

Amsterdam speelde een belang­rijke rol in de zoge­heten Gouden Eeuw (ruwweg 1602-1702) wat betreft de vrijheid van drukpers en religie. Vanaf 1634 woonden de rijke onder­nemers Louis en Laurens de Geer in het Huis met de Hoofden. Als bescherm­heren van vrij­denkers en dissidente schrijvers en filosofen maakten zij de uitgave van veel van hun werken mogelijk. De familie De Geer had ook een uitge­breide biblio­theek van zo’n 6.000 boeken (later naar Zweden verhuisd), een voor­ganger van de gelijk­gestemde Ritman­collectie in dit huis.

De focus van het museum ligt op de Europese vrij­denkers­cultuur van de laatste 2.000 jaar, met Hermetische kennis als bron van inspiratie: inzicht in de de verbinding tussen God, de kosmos en de mens. Dit komt tot uiting in de Hermetische, alche­mistische, astro­logische, magische, mystieke, kabbalis­tische en Roze­kruisers teksten en afbeeldingen in de collectie — 25.000 ooit verboden boeken en afbeeldingen. Dit is nu een weten­schappelijke onder­zoeks­bibilio­theek, met een eigen uit­geverij, In de Pelikaan.

Benedictus de Spinoza, Tractatus Theologico-Politicus. Anoniem uitgegeven in Hamburg in 1670 (augustus 2022).

Bibliotheca Philosophica Hermetica

De Biblio­theca Philo­sophica Hermetica begon in 1958 als de privé­biblio­theek van de Amster­damse zaken­man Joost Ritman en wordt nu beschouwd als de absolute top over Westerse spiri­tualiteit. In 1984 verhuisde de biblio­theek naar de Bloem­straat 15 in de Jordaan en werd toe­ganke­lijk gemaakt voor publiek. In 2017 verhuisde de biblio­theek weer, nu naar het 17e eeuwse rijks­monument op de Keizers­gracht, het Huis met de Hoofden — het kreeg toen museum­status en werd zo de Embassy of the Free Mind.

De biblio­theek heeft verschillende schrijvers geïnspi­reerd, zoals Dan Brown (auteur van de Da Vinci Code) en Umberto Eco (1932-2016, auteur van De Naam van de Roos). De nieuwe vestiging in het huis op de Keizers­gracht 123 werd in 2017 door Dan Brown geopend — die doneerde ook $ 300.000 voor de digi­tali­sering van de 4.600 zeldzame boeken in de collectie. In 2018 ontving Joost Ritman de Frans Banninck Cocq­penning (vernoemd naar de centrale figuur op Rembrandt’s Nachtwacht) voor zijn bijdragen aan het Amster­damse erfgoed.

Ritman heeft een flink aantal Amsterdamse culturele schatten ondersteund: het Rembrandt­huis, het Joods Museum, de Nieuwe Kerk, de Hortus Botanicus, de Wester­kerk en de biblio­theek van het Concert­gebouw­orkest. Hij kreeg ook verschillende letter­kundige en acade­mische medailles voor zijn bijdragen.

Alchemische illustratie in de Basilica Philosophica uit 1618.

Moeilijkheden met de collectie

Joost Ritman — die fortuin maakte met weg­werp­servies voor lucht­vaart­maat­schap­pijen — was al op jonge leeftijd geïnter­esseerd in hermetische wijs­heid en begon zo met het aanleggen van een uiterst waarde­volle collectie, bekend als de Ritman­biblio­theek. Vanwege een financieel conflict in 1993 liet de ING beslag leggen op de privé­collectie boeken en kunst, toen al miljoenen waard. Hoewel de Neder­landse regering de collectie als nationaal erf­goed had aange­wezen in 1993, dreigde de collectie in Londen geveild te worden.

De Nederlandse staat kwam tussen­beide en de BPH werd opgenomen als beschermd Neder­lands erfgoed, waarbij de Staat 40% verwierf en de boeken oor­spronke­lijk weer uitleende aan  Ritman. Het plan was dat de regering uit­einde­lijk de hele collectie zou aan­schaffen en er waren ook plannen voor verdere uit­breiding, maar vanwege een financiële crisis en een wisseling van de regering duurde dit veel langer dan verwacht (mede door de immense waarde van de collectie). Ritman had het te verwachten toe­komstige inkomen alweer geïn­vesteerd — hij moest toen een lening afsluiten van € 15 miljoen bij de Friesland Bank, met de biblio­theek als onderpand. Toen het werk “De Graal van Roche­focault” (dat klaar­blijke­lijk ook onder­deel was van het onder­pand) bij Sotheby’s werd aange­boden om aan de financiële verplichtingen te voldoen, liet de Friesland Bank beslag leggen op de hele collectie.

Na langdurige onder­hande­lingen en procedures werd de zaak uit­einde­lijk geregeld, maar wel met zo’n 300 boeken minder in de biblio­theek. Het deel van de collectie dat in staats­handen was gekomen werd onder­deel van de Koninklijke Biblio­theek, die het in 2021 over­deed aan het Allard Pierson Museum (onder­deel van de Univer­si­teit van Amsterdam). De BPH wordt nu beschermd door de Wet Behoud Cultuur­bezit, zodat hij niet aan buiten­landse investeerders kan worden verkocht.

Fotogalerij van de Embassy of the Free Mind (juni & augustus 2022)

Het museum is geopend van woensdag tot zondag van 10:00 to 17:00 uur.
Website van de Embassy of the Free Mind: https://embassyofthefreemind.com/nl/