Een schuilkerk in een grachtenpand

Aan de rand van het Wallen­gebied, op de hoek van de Oude­zijds Voorburg­wal 40 en de Heintje Hoek­steeg, ligt een kerk verborgen op de zolder van een grachten­pand uit de Gouden Eeuw. Deze katholieke schuil­kerk is gewijd aan Sint Nicolaas (de bescherm­heilige van de stad Amsterdam), maar was bekend onder de naam Het Haentje of Het Hert. De naam Ons’ Lieve Heer op Solder dateert uit de 19e eeuw. De schuil­kerk heeft meer dan twee eeuwen dienst gedaan, tot in 1887 de Sint Nicolaas­kerk tegenover het Centraal Station klaar was. In 1888 werd het pand een museum (Museum Amstel­kring).

De Alteratie

Op 26 mei 1578 werd in Amsterdam het toen katholieke stads­bestuur afgezet. Bij deze zogenaamde Alteratie speelden handels­belangen een belang­rijke rol. Een nieuwe raad werd gevormd, met 30 Calvinisten en 10 Katholieken. Al snel werden er plannen gepresenteerd om de stad en de haven aan de oost­kant uit te breiden (de Lastage) en een nieuwe verdedigings­wal (de Oude Schans) aan te leggen.

Als resultaat van de Alteratie gingen de parochie­kerken en kapellen over in handen van de protestanten en kregen nieuwe namen. De vele kloosters in de stad werden eigendom van het nieuwe stads­bestuur en kregen andere (niet-religieuze) bestemmingen, zoals een wees- of tuchthuis. De kostbare boeken werden verzameld in de Nieuwe Kerk.

Katholieke schuilkerken in Amsterdam, 1578-1853

Katholieken mochten niet meer in het openbaar hun geloof belijden. Bijna de hele 17e eeuw was openbare katholieke beleving verboden in Amsterdam, maar de katholieken in Amsterdam (zo’n 20 procent van de bevolking) bezochten de missen in verborgen schuil­kerken, waarvan Ons’ Lieve Heer Op Solder als één van de weinige is over­gebleven. Deze katholieke schuil­kerken werden door het protestantse stads­bestuur gedoogd. De clandestiene kerken waren eind 19e eeuw van belang, omdat ze het begin van de religieuze tolerantie markeerden.

Schuilkerk

Oude­zijds Voorburg­wal 40 lijkt een gewoon grachten­huis — aan de buiten­kant doet niets aan een kerk denken. Het gebouw dateert uit 1630 en kreeg in de 18e eeuw een andere gevel. In de Heintje Hoek­steeg kun je zien hoe diep het pand is. Kousen­koopman Jan Hartman kocht het in 1661 en liet het verbouwen met een kerk op zolder; de ingang van de kerk was in de Heintje Hoek­steeg. Van 2013 tot 2015 werd het buur­pand op nummer 38 verbouwd en er kwam een onder­grondse passage onder de steeg naar het pand op nummer 40. Het gebouw is een Rijks­monument sinds 1970 en is één van de oudste museums in Amsterdam.

Subsidie en dreigende sluiting

Op 5 augustus 2020 werd bekend dat het voort­bestaan van Ons’ Lieve Heer op Solder in gevaar is. Door geld­gebrek kan het AFK (Amsterdams Fonds voor de Kunst) de aange­vraagde vier­jarige subsidie (€695.344 per jaar) niet uitkeren. Door de corona­crisis liep ook de kaart­verkoop met zestig procent terug. Op 1 januari 2021 vervalt de subsidie van het AFK en het is te hopen dat dit unieke museum vóór die tijd op de één of andere manier wordt gered.

Website: https://opsolder.nl/

Update 25 augustus 2020

Goed nieuws: vandaag heeft het stads­bestuur besloten om Ons’ Lieve Heer Op Solder toe te voegen aan de zogenaamde “Amsterdam Basis Infra­structuur” (Amsterdam BIS), wat betekent dat het museum voor tenminste de komende vier jaar subsidie blijft ontvangen.