De oostkant van het Rokin

Het Rokin, tussen Dam en Munt­plein, is onderdeel van de oor­spronke­lijke oevers van de rivier en heette eerst dan ook gewoon Amstel. Bij de Dam werd rond 1265-1275 een dam in de rivier aan­gelegd. De huizen hier stonden vroeger direct aan het water. In de 16e eeuw moesten die huizen deels worden gesloopt en naar achteren inrukken, zodat er een kade kon worden aan­gelegd. Zo ontstond in 1559 de naam Ruck-in (wijken, ophoepelen, wegwezen). Rond 1563 werd dit Rock-Inne en uit­einde­lijk Rock-in en Rokin.

Rokin gezien in zuidelijke richting vanuit het Industria-gebouw. Achter de fontein de ingang van de metro (mei 2022).

In 1933 en 1936 werd het water van de Amstel rivier tussen Spui en de Dam gedeelte­lijk gedempt, daarom is het Rokin nu twee­derde straat. Amsterdammers hebben het sindsdien dan ook wel over het Natte en het Droge Rokin, ter onderscheid.

De eerste Beurs

Amsterdam’s eerste Beurs (van architect Hendrick de Keyser) stond op bogen over het water van het Rokin, net ten zuiden van de Dam, van 1609 tot de afbraak in 1835.

Rokin, nog water rond 1654, met de eerste Amster­damse Beurs, ont­worpen door Hendrick de Keyser, kijkend naar het noorden in de richting van de Dam. Gravure van Reinier Nooms (1623-1664) (Collectie Atlas Split­gerber, Stads­archief Amsterdam).

Veranderingen

Dit was ooit een pittoresk stuk Amsterdam — tijdens de 18e eeuw was dit een heel drukke straat met levendige handel en heel veel boten, het water vies en stinkend. Er waren hier ook meer dan 20 boek­winkels en een paar ijzer­handels. Vlak voor de Nieuwe­zijds Kapel namen mensen de trek­schuiten naar andere steden en er waren veel koffie­tenten en bier­huizen.

In de 19e eeuw wilde de stad het Rokin veranderen in een chique boulevard met luxe winkels, kantoren en restaurants, kunst­handels, tabaks­handelaren en financiële dienst­verleners. Smetten op dat plan werden al snel verwijderd, zoals een luxe bordeel (afgebroken in 1903) en een vreemd drijvend bad­huis (waar je kon baden in IJ- of Noordzee-water, afgebroken in 1914). Ondanks de vele smake­loze winkeltjes en tourist traps die er nu zijn — en de enorme verande­ringen door de aanleg van de metro — heeft de straat nog steeds interessante historische gebouwen. In deze post zal ik de oneven nummers doen, dus we beginnen aan de oost­kant van het Rokin bij de Dam en banen ons een weg naar het Muntplein.

Rokin in de regen, gezien vanuit het Industria-gebouw naar het zuiden (mei 2023).

Hermietenstraat

Deze straat, naast Rokin 9, tussen het Industria-gebouw en Scheltema, is vernoemd naar een huis uit 1600 dat De Heremyt heette en op de hoek van het Rokin stond. In 1912 werd de steeg verbreed en de naam veranderd in straat.

Rokin 9-15 – Scheltema boekhandel

Dit pand met vijf verdiepingen stamt uit 1911 en heet De Roos, ontworpen door architect F.A. Bodde voor kunst­veiling C.F. Roos. Veiling­huis Mak gebruikte het gebouw van 1919 tot 1933. Boek­handel Scheltema (opgericht in 1853) verhuisde hier in 2015 naar toe. Ze hadden al eerder op het Rokin gezeten (1885-1975), verhuisden later naar Spui 10A (1975-1985), vervolgens naar het Konings­plein (1985-2015), tot ze weer hier terecht kwamen.

De fontein van Mark Manders uit 2017, vóór Scheltema en het voormalige Hudson’s Bay op het Rokin (augustus 2022).

Rokin 17-19 – vroeger Blikman & Sartorius

Nummer 17 en 19 werden ontworpen door architect A. Salm in 1875 en 1891 voor kantoor­benodigd­heden­handel Blikman & Sartorius, die ook een drukkerij hadden aan de kant van de Nes. Rond 1900 breidden ze uit naar de Nadorst­steeg, de gebouwen werden gekoppeld door een luchtbrug. In 1912 verhuisden ze naar een fabriek aan de Haar­lemmer­vaart — de gebouwen werden door architect G.A. van Arkel gerenoveerd. Tot 1934 stonden deze gebouwen direct aan het water.

Blikman & Sartorius op Rokin 17 in 1909, rechts ervan de Nadorst­steeg (Stads­archief Amsterdam).

Het Canadese warenhuis Hudson’s Bay zat hier van 2017 tot 2019. Tegenwoordig zijn de begane grond en eerste verdieping winkelruimte, de bovenverdiepingen appartementen.

In het midden het witte gebouw op Rokin 17-19, rechts ervan de Nadorststeeg en Adyen (augustus 2023).

Nadorststeeg

De Nadorststeeg ligt tussen Rokin 17 en 19 (nadorst is de dorst die je hebt na over­matig drank­gebruik). Volgens sommigen kwam deze naam van een herberg op de hoek van de Nadorst­steeg en de Nes in 1577, anderen beweren dat het een geinige verbastering is van Naarder­steeg, vernoemd naar de dek­schuiten naar Naarden die hier aan­meerden. Op de zij­muur van Rokin 17, in de Nadorst­steeg, een gereno­veerde gevel­steen uit 1707 met geld dat uit een ijzeren pot valt, met de woorden “In de verkeerde pot” (verkeerd heeft hier de betekenis van omge­keerd).

Nadorststeeg, gevelsteen uit 1707 (november 2023).

Rokin 21 & 49 – Adyen

De banken Fortis en MeesPierson zaten hier ooit in een enorm roze bank­gebouw uit 1989 op Rokin 55, tot ze kopje onder gingen tijdens de financiële crisis van 2008. Het uit de kluiten gewassen gebouw werd in 2013-2014 gesloopt en in 2016 vervangen door de twee huidige panden op Rokin 21 en 49. Nu zit hier Adyen, een betalingsverwerker (voor o.a. Uber, Spotify, McDonald’s, H&M en KLM). Adyen gebruikt de panden van hier tot aan het NRC/Groene Paleis gebouw — ze hebben zelfs een eigen metro-ingang.

Rokin 17-19, Rokin 21 en Rokin 49 (augustus 2023).

Rokin 65 – NRC gebouw (Het Groene Paleis)

Tot 1903 zat hier een luxe bordeel op de hoek van de Wijde Lombardsteeg, het Groene Paleis (zo genoemd vanwege de groene luiken). Het huidige transparante glazen gebouw stamt uit 1987 en werd ontworpen door architect Cees Dam en was oor­spronke­lijk voor de Optie­beurs, maar die verhuisden in 1995 naar het Beursplein. Sinds 2012 zit hier het NRC Handelsblad, met de ingang op de Nes 76 (aan de achter­kant van het gebouw). Bar-Restaurant Het Groene Paleis zit op de begane grond.

In het midden het NRC gebouw met restaurant Het Groene Paleis op Rokin 65 (november 2023).

Wijde Lombardsteeg

Tussen Rokin 65 en 69 ligt de Wijde Lombard­steeg. Van 1446 tot 1578 lag op deze plek een klooster van de Celle­broeders (tot aan de Celle­broers­steeg aan de zuidkant van de stad), die de verzorging van zieken op zich namen, zelfs tijdens pest­epidemiën. De straat komt uit op de Nes en gaat verder als de Enge Lombard­steeg tot de Stads­bank van Lening op de Oude­zijds Voor­burgwal.

Het Cellebroedersklooster, gezien van de achterkant op Nes 70-58 richting Rokin 69, in 1544 (Stads­archief Amsterdam).

Rokin 69 – Marine Insurance Company

Dit gebouw uit 1901 op de hoek met de Wijde Lombard­steeg werd ontworpen door Gerrit van Arkel (hij maakte ook de gebouwen Astoria en Helios). De Marine Insurance Company Ltd. zat hier tot 1919, daarna kwam er een effecten­handel en weer later een verzekerings­maat­schappij.

Het gebouw van de Marine Insurance Company door Gerrit van Arkel op Rokin 69 (augustus 2023).

Rokin 71-73 – Hotel Rokin

Rokin 71 stamt uit ongeveer 1700. Rokin 73 het De Blaeuwe Arent en is uit ongeveer 1775. Beide panden zijn in gebruik door Hotel Rokin.

Rokin 75-79

Een huis, pakhuis en bierhuis werden hier in 1913 gesloopt voor dit kantoor, ontworpen door architect Gerrit van Arkel voor tabaks­handelaar Manus. In 1962 voegde architect Piet Zanstra twee verdiepingen toe.

Cellebroerssteeg

Tussen Rokin 81 en 83 ligt de Celle­broers­steeg, venoemd naar een klooster van de Celle­broers, die zieke mannen verzorgden. Ze hadden een terrein tussen de Nes en het Rokin (van vóór 1440 tot ongeveer 1578). Na 1475 kwam er ook een klooster van de Celle­zusters (op de Zeedijk tussen nummer 106 en 120, waar nu de He Hua tempel is), die zieke vrouwen in de stad verzorgden.

Rokin 85-89

Hier is de Old Irish Pub in twee huizen op Rokin 85-89. Nummer 85 dateert van 1803, terwijl de huizen op nummer 87-89 uit 1748 stammen, onder één rechte gevel verenigd rond 1920. Barent Momma (1811-1871) was directeur van lood­gieters­bedrijf De Oude Lood­mijn en lid van de gemeente­raad. Tussen 1890 en 1891 zat hier karton­fabriek Deutz & Raulino.

Rokin 85 stamt uit 1803 (juli 2022).

Rokin 87-89, uit 1748, verenigd rond 1920. Op de tegels de tekst “Loodgieterij – De Oude Loodmijn” (juli 2022).

Rokin 87-89, close-up van de tegeltableaus boven de ramen (juli 2022).

Rokin 91 – Huis met de Adelaars

Gebouw uit 1664 in de stijl van het Hollands classicisme, met adelaars op de top van de gevel. Oor­spronke­lijk gebouwd voor Koert Sievertsen Adelaer, een Nederlands-Noorse heer die tot admiraal-generaal van Denemarken benoemd was. Het huis werd in 1934 en 1963 gerestaureerd.

Van links naar rechts: Rokin 87-89, Rokin 91 (Huis met de Adelaars), Kalfs­vel­steeg en Rokin 93 (juni 2022).

Close-up van de gevel van het Huis met de Adelaars op Rokin 91 (juni 2022).

Kalfsvelsteeg

De Kalfsvelsteeg, tussen de nummers 91 en 93, loopt van het Rokin naar de Nes. De naam kwam waar­schijn­lijk van een uit­hang­bord — eerst heette de steeg het Stijfsel­steegje. Dit is één van de oudste delen van de stad, van vóór 1342. Op de rechter­hoek lag een huis dat was omgebouwd uit de kapel van het St. Maria­klooster (een Franciscaner vrouwen­klooster uit 1415). Dit klooster brandde in 1541 af en werd in 1585 gesloopt. De nonnen hadden ooit het hele terrein vanaf hier tot aan de Lange­brug­steeg in het zuiden, maar er is vandaag de dag niets meer over van dit klooster.

Ingang van de Kalfs­vel­steeg aan het Rokin, tussen nummer 91 en 93 (juli 2022).

Rokin 93

Dit gebouw uit 1896 was gemaakt voor een tabaks­handelaar door de architecten Scholl & Haverkamp, vergroot in 1905-1906. Tabaks­makelaars Brusse & Gransberg (uit 1865) fuseerden met tabaks­handelaar Nienhuys & Hesterman en waren hier gevestigd tot 1985. Een eerder huis, ontstaan uit de kapel van het St. Maria­klooster werd hier afgebroken in 1896.

In het midden Rokin 93 uit 1906, links ervan de Kalfs­vel­steeg (november 2023).

Rokin 95 – Satchmo

Gebouw uit 1646 in de stijl van het Hollands classicisme, ontworpen door architect Philips Vingboons en later veranderd (de halsgevel verwijderd) met een ingang in empirestijl. Nu zit hier Satchmo (de bijnaam van trompettist Louis Armstrong), een NYC-stijl bistro restaurant en cocktailbar op twee verdiepingen, met oude-stijl jazzmuziek.

Helemaal rechts Rokin 95 (Satchmo), kijkend naar het noorden richting Rokin 75 (november 2023).

Rokin 95 tot 101, de ingang van Satchmo links op nummer 95 (november 2023).

Rokin 97

Gebouwd in 1898 als woning en kantoor voor tandarts Wolf Son, die hier tot 1910 zat.

Rokin 99 – Oudhof

Postmodernistisch gebouw uit 1990, ontworpen door architect Mart van Schijndel (1943-1999) als kantoor voor effecten­handel Oudhof, die het pand in 1998 verlieten. Nu wordt het gebruikt door de inkopers van super­markt Spar Inter­national. De kleuren van gevel en deur zijn dezelfde als van de Fiat Tipo. De deur­klink bestaat uit twee om elkaar gedraaide slangen, symbool van de Romeinse god van de handel Mercurius. Hoewel contro­versieel, is dit gebouw het jongste gemeente­lijke monument.

Rokin 97 (1898), Rokin 99 (1990) en Rokin 101 (1915) (augustus 2023).

Rokin 101 – Spar

Dit kantoorgebouw uit 1915 werd gebouwd voor een tabaks­handelaar. Na 1935 was het een bankier en effecten­handel. Sinds 1962 zit hier de inkoop van supermarkt Spar Inter­national.

Rokin 103

Dit gebouw uit 1884 is Cha Cha bar, restaurant en hotel.

Rokin 99 (Oudhof) kijkend naar het zuiden, Cha Cha op Rokin 103 in het midden (november 2023).

Rokin 99 tot 105, fietsenstalling ervoor (november 2023).

Rokin 105

Huis in Louis XIV stijl uit de 17e eeuw, veranderd rond 1725. Druiven sieren het pediment.

Rokin 103, 105, 107, 109-111 en 113, met fietsenstalling ervoor (februari 2022).

Rokin 109-111 – De Tabaksplant

Dit gebouw uit 1923 heet De Tabaks­plant en werd ontworpen door J. London als kantoor voor een tabaks­firma. Het gebouw loopt helemaal door tot de Nes 122-126. Op de top van de gevel staat een vat met tabaks­bladeren eromheen. Het bedrijf ging in 1922 failliet en het gebouw werd geveild. Vervolgens werd het een fabriek voor dames­kleding en later een verkoper van zilveren bestek. Ohpen, een Nederlands financieel technologie­bedrijf, zit hier sinds 2019.

Rokin 105 tot 115, in het midden het grijze gebouw De Tabaksplant op Rokin 109-111 (augustus 2023).

Naar het zuiden kijkend vanaf Rokin 109 richting Lange­brug­steeg (November 2023).

Rokin 113 – Spar Supermarkt

Op de begane grond van Rokin 113 zit een kleine Spar supermarkt. Het gebouw in Lodwijk XIV stijl is van rond 1725. De boven­verdiepingen van 113 en 115 zijn in gebruik als kantoren.

Rokin 115 – Station Rokin

Dit handels­kantoor uit 1929, van architect H.A.J. Baanders in Rationa­listische stijl, werd gebouwd voor de Algemeene Friesche Levens­verzekering Maat­schappij. Boven de ingang staan het Friese en Amsterdamse zegel en vier beelden van Hildo Krop (Welvaart, Arbeid, Zorg en Rust). Het gebouw werd in 1967 uit­gebreid van binnen en van buiten gerestaureerd. Nadat de levens­verzekering rond 1950 was vertrokken werd het een effecten­handel. Toen de metrolijn 52 af was kreeg het gebouw de naam Station Rokin, verwarrend voor toeristen die denken dat het de ingang van de metro is. Sinds 2019 is het in gebruik door bank-tech bedrijf Ohpen, samen met nummer 109-111.

Rokin 109 tot 119. In het midden gebouw Station Rokin uit 1929 op Rokin 115 (augustus 2023).

Rokin 117

Huis Hardenberg, van tussen 1775 en 1800. Rond 1900 was dit boek­handel en lees­zaal Eisendrath.

Rokin 113 tot 121, rechts gebouw Hardenberg en Meuwese (november 2023).

Rokin 119-121

Huis uit de 17e eeuw, veranderd rond 1725-1750. Samen met het hoekhuis op Rokin 121 (uit 1775-1800), begonnen als een kapsalon, later een espressobar en broodjeszaak, nu al 20 jaar Brasserie Meuwese.

Rokin 119-121, Brasserie Meuwese op de hoek van de Langebrugsteeg (november 2023).

Langebrugsteeg

Tussen Rokin 121 en 123 ligt de Langebrug­steeg, van Rokin naar Nes, langs de Grimburgwal. De steeg is vernoemd naar de Langebrug, die hier over het water van het Rokin heen lag. De Langebrug, destijds een houten ophaalbrug, was één van de oudste bruggen over de Amstel, van vóór 1350 (destijds was de Amstel hier heel breed, vandaar de naam Langebrug), met als bijnaam Donderbrug vanwege de herrie die rijtuigen erover maakten. Rond 1860 werd de oude brug vervangen en in 1875 werd het een ijzeren vaste brug. De brug werd een kade toen dit stuk van het Rokin in 1937 werd gedempt.

Rokin 111-119 bij de Langebrugsteeg rond 1910, met rechts de Grimburgwal (Stads­archief Amsterdam).

Op de hoek van Rokin en Langebrugsteeg een beeld van Koningin Wilhelmina (1880-1962) te paard van beeldhouwster Theresia R. van der Pant, hier neergezet in 1972, in plaats van het beeld Fortuna van Hildo Krop, dat toen naar de brug bij de Muntsluis verhuisde.

Beeld van Koningin Wilhelmina te paard, hoek Langebrugsteeg en Rokin (februari 2022).

Rokin 123

Het huis uit de 17e eeuw op de rechter­hoek van de Lange­brug­steeg was eerst Instrumenten­fabriek A.J. Schokking (opgericht in 1873), die barometers, thermometers, verre­kijkers en wiskundige, weten­schappelijke en nautische instrumenten maakten. In 1923 verhuisden ze naar de Kalver­straat. Nu is het juwelier The Mill Diamonds.

Langebrugsteeg met Rokin 123 en Grimburgwal rechts (november 2023).

Grimnessesluis

De brug die van de Langebrugsteeg naar de Oude Turfmarkt leidt, over de Grimburgwal heen, heet de Grimnesse­sluis. Voorgangers van die brug lagen hier al vóór 1538.

Staand op de Grimnesse­sluis (van Lange­brug­steeg naar Oude Turfmarkt), kijkend langs de Grim­burgwal (november 2023).

Oude Turfmarkt

Van de Langebrugsteeg tot aan de brug die Doelensluis heet (bij Hotel De L’Europe) ligt het zogenaamde Natte Rokin. De kade langs de oostkant heet Oude Turfmarkt. Dit was echt een turfmarkt van 1564 tot 1642. De naam werd in 1913 veranderd in Rokin, maar in 1947 werd hij officieel weer Oude Turfmarkt, omdat de Amsterdammers koppig die oude naam bleven gebruiken. In het water voor de Oude Turfmarkt liggen sinds 1922 de rondvaartboten van Rederij P. Kooij.

Oude Turfmarkt, gezien vanaf de Langebrugsteeg naar het Muntplein (juni 2020).

In 1403 was hier een klooster gebouwd, het Nieuwe Nonnen­klooster, waaraan in 1504 een gasthuis werd toegevoegd. Toen Amsterdam in 1578 officieel een Protestantse stad werd, kwamen het Oude Nonnen­klooster en het Nieuwe Nonnen­klooster in handen van het stads­bestuur, dat er toen een zieken­huis van maakte, het Binnen­gasthuis. Deze terreinen zijn nu één van de hoofd­locaties van de Uni­versi­teit van Amsterdam (UvA).

Turfdraagsterpad

Het Turfdraagsterpad is vernoemd naar de vrouwen die in deze buurt de turf­manden vulden, die dan door jonge mannen verder werden vervoerd. De naam is dus eigen­lijk verkeerd, want de vrouwen vulden de manden maar ze droegen ze zelf niet — Turf­vulster­pad was dus correcter geweest. Het pad ligt tussen de vroegere kraam­kliniek van het Binnen­gasthuis en het Allard Pierson Museum. Het was eigendom van het Binnen­gasthuis (uit 1868-1870, Oude Turf­markt 125) en werd pas in 1986 publiek toe­gankelijk.

Kijkend naar het noorden vanaf Oude Turfmarkt 145 in de richting van de Dam (augustus 2023).

Allard Pierson Museum

Het Allard Pierson archeo­logisch museum zit hier in een gebouw uit 1868 — dit was tot 1968 de Neder­landsche Bank. Al besproken in in eerdere blogpost.

Op Oude Turfmarkt 145 staat een huis uit 1643, ontworpen door de uitvinder van de hals­gevel, architect Philips Vingboons.

Oude Turfmarkt vanaf de Doelen­sluis. Op nummer 145 het huis ontworpen door Philips Vingboons (augustus 2023).

De andere kant van het Rokin

In een volgende blogpost zal ik de weste­lijke kant van het Rokin bespreken (de even nummers).