Damrak

Het Damrak, tussen Prins Hendrik­kade en de Dam, is de eerste straat die je voor je ziet wanneer je uit het Centraal Station komt. Aan de oost­kant staat de achter­kant van de huizen aan de Warmoes­straat meteen in het water, zonder kade. De west­kant van het Damrak zit vrij vol met toeristen­winkels, hotels, (fastfood) restaurants en café’s. Aan die kant lopen nauwe steegjes tussen het Damrak en de even­wijdige Nieuwen­dijk. Dit stukje Amsterdam heeft een rijke geschie­denis en onder­ging in de loop der tijd veel verande­ringen, al is het over­gebleven moois nu vaak moeilijk te zien vanwege de bijna einde­loze stroom voet­gangers en het vaak wat morsige aanbod op straat.

Van Stationsplein kijkend naar het zuiden met Nieuwe Brug, Beurs van Berlage en Damrak (augustus 2023).

Het natte Damrak, vanaf de Oude­brug­steeg richting Centraal Station, met rond­vaart­boten in het water (juli 2022).

Korte geschiedenis van het Damrak

Een rak was een recht stuk kanaal, Damrak betekent dus letter­lijk “het rechte water bij de Dam”. Heel het Damrak tot aan de Dam was ooit een drukke haven tot ongeveer 1845, onder­deel van de rivier de Amstel, die van het Rokin via de sluis bij de Dam recht door­liep tot het open water van het IJ. Waar nu het Centraal Station is, lag ooit een lange palen­rij in het water van het IJ waar de grote schepen aan­meerden. Die open verbinding met het IJ was er totdat de kunst­matige eilanden (waarop het Centraal Station ligt) tussen 1872 en 1877 werden aan­gelegd. Het Centraal Station werd in 1889 geopend.

Amsterdam in 1544, detail van een schilderij van Jan Micker, het Damrak in het midden. Zuid is boven (Amsterdam Museum).

Totdat in 1845 en 1883 delen van het Damrak werden gedempt (tussen de Dam en de Oude­brug­steeg) heette de west­kant van het Damrak nog Op ’t Water. Het deel van het Damrak aan de oost­kant, wat nu het Beurs­plein is (gedempt in 1883), heeft de Beurs van Berlage (uit 1903), de Effecten­beurs (uit 1913) en (op de hoek met de Dam) de Bijen­korf (uit 1915). Van 1845 tot 1903 stond de oude Beurs van Zocher op de plek van het waren­huis. In de loop der tijd werd de monding van de Amstel versmald, ooit 100 m breed, nu nog maar 35 m.

Damrak tussen 1867 en 1873, kijkend naar het noorden vanaf de Papen­brug, aan de zuid­kant van het huidige Beurs­plein. Rechts de achter­kant van de huizen op de Warmoes­straat, in het noorden de nog open verbinding met het IJ (Stads­archief Amsterdam).

Dempen van het Damrak

• In 1845 werd het eerste deel van het Damrak gedempt voor de bouw van de Beurs van Zocher, half op de over­kluisde Amstel. Die ging in 1845 open en werd in 1903 gesloopt. Nu staat hier de Bijenkorf.
• In 1873-1875 werd de kade van het Damrak aan de west­kant verdubbeld in breedte tot 24 m.
• In 1875 werd het stuk Damrak van de Beurs van Zocher tot aan de Papen­brug­steeg gedempt. Rond deze tijd werd de naam ook veranderd van Op ’t Water naar Damrak.
• In 1883 werd het Damrak gedempt vanaf de Dam tot aan de Oude­brug­steeg, voor de bouw van de Beurs van Berlage in 1898. Totdat die bouw begon werd dit stuk een klein plantsoentje.
• Plannen die na 1883 werden gemaakt om het laatste natte stuk van het Damrak te dempen werden nooit uit­gevoerd.

Kijkje vanaf de Oude­brug­steeg, oost­kant van het Damrak, de achter­kant van de huizen op de Warmoes­straat (december 2022).

Bruggen over het Damrak

Toen grote delen van het Damrak werden gedempt, werden ook twee bruggen gesloopt: de Papen­brug en de Oude Brug. Alleen de namen van twee stegen (Papen­brug­steeg en Oude­brug­steeg) geven nu aan waar die bruggen ooit lagen. De huidige Nieuwe Brug, waar de Prins Hendrik­kade het Damrak over gaat, is van bovenaf nauwe­lijks nog als brug te her­kennen, maar er ligt nog steeds een sluis onder. Deze brug was ooit van hout (hij is van vóór 1365) en gaf toe­gang tot de haven van het Damrak. Hij kreeg stenen land­hoofden rond 1529. Na 1600 had deze brug geen verde­digende functie meer. In 1681 werd hij onder­deel van een nieuw water­beheer­sings­systeem, ontworpen door burge­meester Johannes Hudde. De brug werd toen helemaal van steen en met twee sluizen aan elke walkant — waardoor eindelijk de getijden verdwenen waar het Damrak zo lang last van had gehad.

Gezicht op het Damrak met de Papen­brug en de Papen­brug­steeg, tussen 1868 en 1875 (A.Th. Rooswinkel, Rijks­museum).

Gebouwen op het Damrak

Meestal is het moeilijk om de over­gebleven histo­rische panden op het Damrak te bewonderen, vanwege de bijna constante stroom toeristen en de vele weinig geslaagde winkels en uithang­borden, die hun best doen om de minst veeleisende toerist aan nutteloze spullen te helpen. We beginnen aan de west­kant, vanaf de Prins Hendrik­kade naar de Dam, dan weer terug via de oost­kant, van de Dam naar het noorden. De vroege ochtend is de beste tijd voor wie de gebouwen wil bekijken zonder al teveel drukte eromheen.

Damrak 1-5 – Victoria Hotel

Het Victoria Hotel, adres Damrak 1-5 en Prins Hendrik­kade 38 en 47A, werd gebouwd tussen 1883 en 1890, ontworpen door J.F. Henkenhaf, die ook directeur was van het hotel. Henkenhaf ontwierp ook het Kurhaus Hotel in Scheveningen, dat in 1885 opende. Aan de kant van de Prins Hendrik­kade omsluit het hotel twee kleine huisjes — de eigenaren wachtten nèt iets te lang met de verkoop van hun panden, omdat ze bleven hopen dat het hotel uit­einde­lijk met meer geld over de brug zou komen.

Damrak gezien vanaf het Stations­plein, het Victoria Hotel op de hoek, rechts de Prins Hendrik­kade (augustus 2023).

Damrak 6

Huis uit de vroege 18e eeuw, verbouwd in 1939 en gerestaureerd in 1967, met rijk versierde gevel.

Damrak 8

Huis van rond 1730 met rijk gedecoreerde gevel en romeins borstbeeld, gerestaureerd in 1966. Nu een budget­hotel met een McDonald’s op de begane grond.

Van links naar rechts: Damrak 8, 7 en 6 en een stukje van het het Victoria Hotel (augustus 2023).

Haringpakkerssteeg

Tussen Damrak 14 en 15 ligt de Haring­pakkers­steeg — haring­pakkers zoutten de haring en verpakten ze in tonnen. Ze waren hier actief gedurende de 16e en 17e eeuw, meestal op de Prins Hendrik­kade. Tot 1913 heette deze steeg de Kapelsteeg.

Van links naar rechts Damrak 30 tot 11. De Haring­pakkers­steeg is rechts van Macau (augustus 2023).

Damrak 15

Tegenwoordig is Damrak 15 amusements­hal Macau. Gebouwd in 1905 door architect J.A. van Straaten (die ook de Bijen­korf ontwierp), was dit ooit zeep­fabriek De Vergulde Hand. Er stond hier al in de 16e eeuw een zeepfabriek. Dit was nog de enige overgebleven zeepfabrikant hier, ooit waren er drie op het Damrak. Ze werden in 1966 door AKZO gekocht en de zeepfabricage stopte hier in 1971. De gevel­steen boven de deur links is nu het enige over­blijfsel van de zeep­geschiedenis.

Damrak gezien naar het zuiden, van de Haring­pakkers­steeg (Damrak 15) richting de Dam (augustus 2023).

Damrak 19

Winkel in art nouveau­stijl uit 1900 van architect P. van der Vliet. Nu zit op de begane grond de Pizza Pasta Bar.

Damrak 20-22

Deze art nouveau winkel met pakhuis uit 1901 werd ontworpen door architect R. Kuipers. Het pand werd in 1934 gereno­veerd door architect A.U. Ingwersen, samen met het aan­grenzende huis. Oor­spronke­lijk zat hier orgel- en piano­handel Breebaart, die in 1905 naar nummer 19 verhuisde. De winkel werd toen Meyjes & Höweler, die vooral brand­kasten, kachels en fornuizen verkochten. Die bleven tot rond 1980. Nu zit hier souvenir­winkel Amsterdam Experience.

In het midden Damrak 20-22, Art Nouveau winkel en pakhuis uit 1901 (augustus 2023).

Damrak 25

Hier zat al sinds 1868 en handel in vis en fruit. In 1906 lieten ze een nieuwe winkel bouwen door architect Willem Kromhout, met een oester­lunch­room op de eerste verdieping. De winkel verhuisde in 1931 naar Damrak 46. De façade werd een aantal keren aan­gepast, de eerste keer in 1955. Sinds 1995 zit hier snoep­winkel Jamin.

Het rode bakstenen huis naast het geel­groene Utrecht-pakhuis was een vis- en fruit­handel uit 1906 (augustus 2023).

Damrak 26-27 – Utrecht Pakhuis

Deze winkel met opslag uit 1905 hoort bij gebouw De Utrecht aan de over­kant van de Karne­melk­steeg. De gevel is bekleed met Italiaans graniet. Nu Tours & Tickets.

De oostkant van het Damrak, kijkend naar het zuiden, vanaf nummer 22 richting Dam (augustus 2023).

Karnemelksteeg

Tussen de nummers 26-27 en 28 ligt de Karne­melk­steeg uit 1476. De steeg werd vernoemd naar de dek­schuiten met karne­melk die hier ooit aan­meerden.

Karnemelksteeg tussen de twee Utrecht­gebouwen op het Damrak (augustus 2023).

Damrak 28-30 – De Utrecht Verzekeringen

Winkel en kantoren uit 1906, ontworpen door architecten J.F. Staal en A.J. Kropholler. De gevel is voorzien van groen Zweeds marmer, het dak deels met koper bekleed. De beelden werden gemaakt door Joseph Mendes da Costa (1863-1939), die opdracht kreeg van de verzeke­rings­maat­schappij om de buiten­kant en binnen­kant van hun gebouw op Damrak 28-30 te versieren. De vijf grote figuren op de eerste verdieping symboliseren Bescherming, Spaar­zaam­heid, Wijs­heid, Wissel­vallig­heid en Waak­zaam­heid. Boven de hoofd­ingang een knielende weduwe voor een rad van fortuin, de on­voor­spel­baar­heid van het lot symbo­liserend.

Beelden op de eerste verdieping van Damrak 28-30, de Karne­melk­steeg rechts ervan (augustus 2023).

Hoger aan de gevel zie je mandrillen, brulapen, uilen en kameleons. Mendes da Costa stond bekend om zijn dier­sculpturen en bracht veel tijd door in Artis om de dieren te bestuderen. Verzekerings­maat­schap­pij De Utrecht trok ron 1935 in het gbeouw (de overdekte winkel­galerij op de Raad­huis­straat werd ook door hen gefinancierd). Het gebouw werd in 2014 geres­taureerd.

Bovenkant van de gevel van Damrak 28-30, voorheen De Utrecht verzekeringen (augustus 2023).

Beelden van dieren door Joseph Mendes da Costa op de gevel van Damrak 28-30 (augustus 2023).

Damrak 34 – Den Gulden Salm

In vroeger tijd liepen de huizen van de oneven kant van de Nieuwen­dijk hele­maal door tot aan het water van het Damrak. Later werden ze gesplitst en werd dit Damrak 34. Dit gebouw heeft een gevel uit de late 19e eeuw, maar daar­achter zit een veel ouder gebouw, met een 17e eeuwse achter­kant en een houten constructie uit de 16e eeuw. Bovenaan op de gevel zit een afbeelding van een zalm, waaraan het pand zijn naam dankt (Den Gulden Salm), waar­schijn­lijk naar een vis­handelaar die hier zat in de 16e eeuw. Tegen­woordig is het Hotel van Gelder, City Sightseeing op de begane grond.

Links de smalle huizen van Damrak 35-36 (Short Stay en Bravi Ragazzi), daarnaast Damrak 34 (Gulden Salm) (augustus 2023).

Damrak 35-36

Twee smalle winkel-woon­huizen uit de eerste helft van de 17e eeuw, met een 19e eeuws dak. Bovenaan nummer 35 een guirlande met rozen. De nauwe stegen aan weers­zijden van Damrak 35 zijn afgesloten. Topless bar Teasers zat hier eerst, door de stad gesloten in 2006. Op de begane grond zit nu restaurant en bar Bravi Ragazzi (Goeie Jongens in het Italiaans). Damrak 35-36 tot aan Nieuwen­dijk 123-125 is nu een short stay hotel met 7 apparte­menten.

Damrak 37-38

Een art nouveau­kantoor uit 1904 op de hoek van de Oude­brug­steeg, ontworpen door J.W.F. Hartkamp. Het was vroeger een effecten­handel met eronder een bier­kelder en een fotograaf op de zolder. Nu de zoveelste kaas­winkel.

Op de rechterhoek van de Oude­brug­steeg een art-nouveau kantoor uit 1904. Rechts daarnaast Damrak 35-36 (augustus 2023).

Oudebrugsteeg

De Oudebrugsteeg tussen de nummers 39 en 40 was vernoemd naar de oudste brug over het Damrak (uit de vroege 14e eeuw), voordat dit deel werd gedempt (1883). De steeg loopt verder aan de andere kant van het Damrak.

Damrak 45

Een bestaand huis op de hoek van de Manden­makers­steeg werd in 1904 en 1905 verbouwd, ontworpen door architect Kröner. De boven­verdiepingen werden verhuurd als kantoor. Tot 1919 was dit een vis­handel en delicatessen, nu zit hier Restaurant At James.

Van links naar rechts: Damrak 47 tot 42. Tussen de nummers 45 en 46 is de Manden­makers­steeg (augustus 2023).

Mandenmakerssteeg

Tussen Damrak 45 (Restaurant At James) en Damrak 46-48 (Hotel Manofa) ligt de Manden­makers­steeg, vernoemd naar de manden­makers die hier woonden. Ze verkochten hun producten op de manden­markt die op het Damrak werd gehouden tot 1634.

Damrak 47-48

Gebouw uit 1899 in art-nouveau­stijl door architect H.G. Jansen, met een erker, balkon en loggia. Van 1902 tot 1905 zat hier een verzekerings­maat­schappij voor werk­gevers. De boven­verdiepingen zijn nu Hotel Manofa, samen met nummer 46. Amsterdam Today zit op de begane grond van Damrak 46. Steakhouse De Markies zit op de begane grond van Damrak 48. Boven het raam van de derde verdieping zit een gevel­steen met de Vier Heems­kinderen op het ros Beiaard, verwijzend naar een huis dat hier eerst stond en dat De Vier Heems­kinderen heette — daar woonde in de 17e eeuw carto­graaf Johannes Jansonius. In die tijd was de beroemde cartograaf Willem Blaeu (1571-1638), bekend van de Atlas Maior, zijn concurrent en buurman op Damrak 46.

In het midden een gebouw in art-nouveau­stijl uit 1899 op Damrak 47-48 (augustus 2023).

Damrak 57

Hoewel dit pand van buiten niet heel aan­trekke­lijk oogt, bleek uit onder­zoek dat het houten skelet van dit huis uit 1530-1540 stamt, de buiten­kant werd rond 1725-1750 aan­gepast. De constructie van binnen maakt dit één van de oudste over­gebleven huizen in de stad, dus ouder zelfs dan het houten huis ’t Aepjen op Zeedijk 1.

Helemaal rechts het huis uit 1530 op Damrak 57. Tussen nummer 59 en 60 de Onze Lieve Vrouwe­steeg (augustus 2023).

Damrak 59

Winkel en woning uit 1632 op de hoek rechts van de Onze Lieve Vrouwe­steeg, verbouwd in de tweede helft van de 19e eeuw, gerestau­reerd in 2014. Sinds 2019 zit kleding­winkel Wituka op de begane grond. Op de zij­muur aan de kant van de steeg een gerestau­reerde muur­advertentie voor Ferwerda & Tieman wijn­handel (opgericht in 1891), die hier een depot hadden.

Onze Lieve Vrouwesteeg

Tussen Damrak 59 en 60 ligt de Onze Lieve Vrouwe­steeg. De steeg liep langs de Onze Lieve Vrouwe­kapel, die van circa 1500 tot 1578 aan de Nieuwen­dijk stond, tegenover het vroegere Onze Lieve Vrouwe Gast­huis (gesticht rond 1420, rond 1580 verhuisd naar het St. Pieters­gasthuis aan de Grim­burgwal).

Damrak 63-64 (Cineac II), Damrak 62 (voor­heen Allert de Lange), Damrak 61 (Drake’s), Damrak 60 (huis met torentje) en de Onze Lieve Vrouwe­steeg, vanaf de hoek van het Beurs­plein met beeld op de Beurs van Berlage (oktober 2021).

Damrak 60 – Huis met torentje

Aan de linker­kant van de Onze Lieve Vrouwe­steeg staat een winkel-woon­huis uit 1889 met een torentje bovenop, ontworpen door architect W. Langhout, oor­spronke­lijk gebouwd voor een café en restaurant. Nu zit er een Souvenirs & Gifts winkel op de begane grond.

Damrak 64 to 59, tussen nummer 60 en 59 de Onze Lieve Vrouwe­steeg (augustus 2023).

Damrak 62 – vroegere boekhandel Allert de Lange

In dit neorenaissance­gebouw uit 1886 was uit­geverij en boek­handel Allert de Lange (opgericht in 1880) gevestigd, tot ze in 1999 failliet gingen. Het pand werd ontworpen door architect J. van Looy. Het werd verbouwd in 1985 en kreeg toen de ingang in het midden. De beelden op de gevel zijn gemaakt door Johannes Franse. Links en rechts van de ingang de borst­beelden van Rembrandt en Rubens. Boven de ramen van de eerste verdieping staat nog steeds te lezen “Librairie, Buch­handlung, Book­seller”. Helemaal bovenin onder het bouw­jaar zie je een uil, symbool van de wijsheid. Nu is het één van de vele toeristische kaas­winkels.

Links Damrak 62 (vroeger boekhandel Allert de Lange), rechts Damrak 60 (huis met torentje) (augustus 2023).

Damrak 63-64 – Cineac II

Gebouw uit 1938 van architect H. Vreeswijk, eerst een cineac met door­lopende voor­stellingen, nu een automaten­speelhal die Casino heet.

In het midden Damrak 63-64, vroeger Cineac II. Rechts Damrak 62, vroeger boek­handel Allert de Lange (augustus 2023).

Beurspassage

Op nummer 68 ligt de Beurs­passage, na een grote renovatie in 2016, met het kunst­werk Amsterdam Oer­soep van kunstenaars Arno Coenen, Iris Roskam en Hans van Bentem. De Beurs­passage is al besproken in een eerdere blogpost.

Ingang van de nieuwe Beurs­passage uit 2016 op Damrak 68, van Damrak naar Nieuwen­dijk (augustus 2023).

Damrak 70-79 – Vroegere kleding­winkel C&A

In 1894 stond hier een groot gebouwen­complex, ontworpen door Berlage voor verzekeraar De Algemeene, verder vergroot in 1903. Nadat die verzekerings­maat­schappij in 1920 failliet ging werd dit in 1930 kleding­zaak C&A (afkorting voor Clemens & August Brennink­meijer), weer uit­gebreid in 1957. Het hele complex brandde in februari 1963 af na een kort­sluiting, de brandweer had last van de extreme kou en het ijs in het water van het Damrak.

Het oude gebouw van C&A in 1947, afgebrand in 1963 (Arbeiders­pers, Stads­archief Amsterdam).

C&A kreeg toen eerst een nood­gebouw op pontons in het water bij de Beurs van Berlage. In 1968 ging hier hun nieuwe gebouw open op het Damrak. In 2022 verhuisde C&A naar de Kalver­straat. In 2015-2016 werd het complex gerenoveerd — er zit nu kledingzaak Primark.

Damrak 70-79, gerenoveerd in 2016, nu kleding­zaak Primark (augustus 2023).

Damrak 80-81

Bankgebouw uit 1904 in sobere art nouveau­stijl, door architect Gerrit van Arkel, gemaakt voor de Buiten­landsche Bank­veree­niging. Op de façade Moorse elementen en decoraties met bloem­motieven. Nu zit hier een Starbucks.

In het midden het art-nouveau bankgebouw op Damrak 80-81 van architect Gerrit van Arkel (augustus 2023).

Damrak 83

Huis van rond 1800 in Louis XVI-stijl, nu een Délifrance.

Zoutsteeg

Tussen de nummers 84 (Amsterdam Cheese Company) en 85 (Tours & Tickets) ligt de Zout­steeg, vernoemd naar de zout­schuiten die hier in de 15e eeuw aan­meerden.

In het midden, tusen 84 en 85, ligt de Zout­steeg, rechts ervan Damrak 84 en 83 (augustus 2023).

Damrak 85

Huis uit 1725 in Louis XIV-stijl. Nu een Tours & Tickets.

Damrak 89-90

Damrak 89 en 90 stammen uit ongeveer 1728. Rond 1890 was dit speel­goed­winkel Merkelbach. Nu is het een AH-to-Go super­markt.

Damrak 92

Het witte gebouw naast De Roode Leeuw was ooit Bodega Oporto, heel populair bij journalisten en beurs­handelaren, dat in 1963 de deuren sloot. De vaak vermale­dijde “verham­burgering” van het Damrak begon hier, toen Albert Heijn en het Britse Lyons hier een Wimpy hamburger­tent openden. Nu een McDonald’s.

Het terras van Bodega Oporto op Damrak 92, vlak voor ze sloten in 1963 (Jack de Nijs, Stads­archief Amsterdam).

Damrak 93-94 – De Roode Leeuw

Gebouw uit 1911 van architect H. Kuipers, gebouwd voor hotel en brasserie De Roode Leeuw, opgericht rond 1454 als een koffie­huis op de Dam (op de plek waar nu gebouw Industria staat). In 1957 werd een extra verdieping toe­gevoegd.

Damrak 96 (Swissôtel), Damrak­steeg, Damrak 93-94 (De Roode Leeuw), Damrak 92 (McDonald’s) (augustus 2023).

Damraksteeg

De Damraksteeg, tussen de nummers 94 en 95, heette tot 1922 de Dubbele­worst­steeg, naar bewoner Laurens Dubbel­worst en een uithangbord dat hij hier had. Hij woonde ook in een steeg tussen het Singel en de Herengracht, die zijn naam nog draagt. Deze steeg hier had in de 16e en 17e eeuw nog andere namen.

Kijkend naar het zuiden vanaf Damrak 91 richting de Dam (augustus 2023).

Damrak 95-96

Gebouw en kantoren uit 1899, ontworpen door H.P. Berlage voor het Amster­damsch Wissel­kantoor, een geld­wisselaar, dochter van de Amster­damsche Bank. In 1902 kwam vereniging ’t Kogge­schip (opge­richt in 1902 en voor­ganger van de VVV) op de tweede verdieping. Zij verhuisden in 1932 naar de Munt­toren. Op de begane grond van Damrak 95 zit geldwisselaar Pott Change. Het pand op nummer 96 werd helaas in 1985 gesloopt. Op Damrak 96 zit sinds 1986 Hotel Swissôtel, beheerd door een Zwitserse hotel­keten.

Damrak 100 tot 96, de Damraksteeg rechts. Damrak 96 zit op de linkerhoek van de steeg (augustus 2023).

Damrak 98

Gebouw uit 1908 van architecten A.J. Kropholler en J.F. Staal, dat in de plaats kwam van een 17e eeuws koopmans­huis. Eerst zat hier een effectenhandelaar, later een bodega met een drukkerij op de bovenste verdiepingen. Nu zit hier Italiaans restaurant Royal 98.

Damrak 99-100 met Dior op de begane grond, Valken­steeg, Damrak 98 (Royal 98), Damrak 96 (Swissôtel) (augustus 2023).

Valkensteeg

De Valkensteeg, tussen Damrak 98 en Dam 2, is vernoemd naar een herberg hier in de 17e eeuw stond en die De Grauwe Valk heette.

Kijkje door de Valkensteeg, van Damrak naar Nieuwendijk (augustus 2023).

Damrak 99-100, Dam 2

Het bankgebouw op de hoek van het Rokin en de Dam heet De Bisschop (vernoemd naar een gevel­steen met St. Nicolaas erop aan de Damkant) en heeft een roerige geschiedenis.

Damrak 100 aan de rechterkant, kijkend van het Damrak naar de Dam (augustus 2023).

In 1563 stond hier een gebouw dat ’t Suyker­huis heette, later heette het Sint Nicolaas. Er kwam een ander gebouw voor in de plaats na 1750. Van 1877 tot 1922 zat hier café De Bisschop onder een aantal achter­een­volgende eigenaren, sinds 1899 in een nieuw en uitbundig versierd pand, op de oude funderingen gebouwd door architect A.C. Boersma (die in 1884 ook het Huis met de Kabouters ontwierp op de Ceintuur­baan 251-255). Rond 1921 begon dit gebouw enorm te verzakken en moest flink worden gestut — het café sloot dus in 1926 (de boven­verdie­pingen waren al verwijderd om het gewicht te verminderen). Tot 1933 waren de vervallen restanten van het gebouw een smet op het gezicht van de Dam.

Bouwvallige panden Damrak 99-100-101 in 1933, vlak voor afbraak (Dienst Bouw- en Woning­toezicht, Stads­archief Amsterdam).

Eigenaar H.P. de Goeijen had onder­tussen al twee aan­grenzende panden gekocht met het oog op een toe­komstige uit­breiding, Damrak 100 (een sigaren­winkel van Justus van Maurik) en Damrak 99 (Seyffardt’s boek­handel). Latere eigenaar Heineken ruilde de kavels in tegen een terrein in de Pijp. Distilleerderij Levet & Co gaf toen opdracht voor een nieuw gebouw aan architect Jan Gratama in 1933. Rond 1990 werd dit blok van alle versieringen ontdaan, hoewel sommige elementen tijdens een renovatie in 2010 weer werden hersteld. Sinds 1933 hebben hier verschil­lende banken gezeten, nu is het ABN AMRO met Dior op de begane grond.

Links de gevelsteen met hand en haan van de familie Hancock, rechts de Valken­steeg en Damrak 98 (augustus 2023).

Damrak 100 heeft een gevel­steen met een hand die een haan vast­pakt, van de Britse familie Hancock die het gebouw bezat van 1719 tot 1783. Eerst zat die steen op de laat-17e eeuwse gevel, in 1934 werd hij weer op de gevel van het nieuwe gebouw gezet. Aan de Damkant een gevel­steen met Sint Nicolaas, Amsterdam’s bescherm­heilige. Hij verbeeldt één van de vele legenden rond de Sint, volgens welke hij drie kinderen weer tot leven wekte die door een herbergier waren vermoord.

Damrak 99-100 aan de kant van de Dam 2, met gevelsteen van Sinterklaas (augustus 2023).

Nu steken we over naar de oost­kant van het Damrak, we beginnen op de hoek met de Dam.

Het Damrak gezien vanaf de Dam richting Centraal Station (augustus 2021).

De Bijenkorf

Warenhuis De Bijenkorf werd hier gebouwd tussen 1911 en 1915, ontworpen naar een vleugel van het Louvre in Parijs. De winkel was in 1870 opgericht op de Nieuwen­dijk 132. Nadat ze in 1912 tijdelijk in een nood­gebouw gevestigd waren geweest (op de plek waar eerst de Beurs van Zocher stond), openden ze in dit nieuwe gebouw in 1915. Het was ont­worpen door de architecten J. van Straaten en B. Lubbers. Aan de kant van het Damrak zit een schild met het monogram SPG, van Simon Philip Goudsmit, die het bedrijf begonnen was op de Nieuwendijk. Zijn initialen staan ook boven de ingangen aan de Damkant. Het gebouw is sinds 2001 een Rijksmonument.

Metalen schild aan de kant van het Damrak van De Bijenkorf, met bijenkorf en monogram (augustus 2023).

Papenbrugsteeg

Deze steeg, aan de zuidkant van het Beurs­plein langs De Bijen­korf, werd vernoemd naar de Papen­brug, die vóór 1475 was gebouwd en die werd afge­broken in 1884 toen dit deel van het Damrak werd gedempt. Volgens een verhaal uit de 16e eeuw had die brug zijn naam gekregen nadat een stel geeste­lijken de aftandse voor­ganger ervan (de Inre­brug uit 1365) in de fik hadden gestoken. Ten noorden van de Papen­brug­steeg ligt de Euronext Effecten­beurs, ten zuiden ervan de Bijenkorf parkeer­garage.

Beursplein, kijkend naar het zuiden met De Bijenkorf, links de Bijenkorf parkeer­garage (augustus 2023).

Beursplein

Dit plein, tussen de Bijenkorf en de Beurs van Berlage, werd aangelegd toen dit deel van het Damrak was gedempt. Berlage ontwierp voor dit plein ook de zes lantaarn­palen en de twee fonteinen (eigenijk drink­bakken voor paarden). In 2018 kwam er een onder­grondse fietsen­stalling voor 1700 fietsen en werd het plein gerestau­reerd volgens het ontwerp uit 1903.

Beursplein 5 – Effectenbeurs

De Effectenbeurs verhuisde hier­heen in 1912. Ze kochten een hele rits huizen hier, inclusief het fraaie Bijbelhotel uit 1647 (dat heette zo vanwege een steen met de Lies­veldsche Bijbel op de gevel). Het huidige gebouw werd tussen 1909 en 1911 gebouwd naar ontwerp van architect Jos Cuypers (zijn vader Pierre ontwierp het Rijks­museum en het Centraal Station). In 2000 fuseerden de effecten­beurzen van Parijs, Brussel en Amsterdam en werden Euronext, met hier hun hoofd­kwartier.

De Effectenbeurs (Euronext) op Beursplein 5 (juni 2020).

Het bronzen beeld De Stier, op het plein vóór de Effecten­beurs, werd gemaakt door Arturo di Modica in 2012. Het is een kleinere versie van de Charging Bull in New York. Omdat het beeld op het plein werd geplaatst zonder officiële toe­stemming, werd het 2.500 kg zware gevaarte eerst naar de zijkant verplaatst. Toen het plein in 2018 werd gereno­veerd mocht het beeld blijven.

Beurs van Berlage

De bouw van de Beurs van Berlage begon in 1898 — de beurs ging in 1903 open op het Beursplein. Deze beurs verving de oude Beurs van Zocher uit 1848, die stond waar nu de Bijenkorf is. Het gebouw, dat van 1903 tot 1998 de Koopmans­beurs heette, bood onder­dak aan vier verschil­lende beurzen: goederen, transport, graan en effecten. De Effecten­beurs verhuisde in 1912 naar Beurs­plein 5. Omdat het gebouw midden in de oude rivier­bedding van de Amstel werd neer­gezet begon Berlage’s Beurs al tijdens de bouw te verzakken, wat meteen al reparaties nodig maakte. Sinds 1985 is de Beurs een Palazzo Pubblico (publiek gebouw) — het pand werd van 1998 tot 2004 gerestaureerd.

Beurs van Berlage op het Beursplein (juni 2020).

Oudebrugsteeg

Deze steeg is vernoemd naar de Oude Brug, die hier over het water van het Damrak heen lag, aan het begin van de 14e eeuw. Toen dit deel van het Damrak werd gedempt (1883) werd de brug afgebroken. Het enige dat er nog op wijst is nu de kade langs het beursgebouw richting Beursstraat en Warmoesstraat.

Oudebrugsteeg, aan de noordkant van de Beurs van Berlage (augustus 2023).

Het natte Damrak

De rest van het Damrak tot aan de Nieuwe Brug is een kade met rond­vaart­boten.

Damrak, kijkend richting Oudebrugsteeg (augustus 2023).

Rode Loper

In 2010 werd er onder het Damrak een tunnel gegraven voor de metro. In 2012 besloot de stad om het Damrak, Rokin, Vijzel­straat en Vijzel­gracht tot zoge­naamde Rode Loper te bestempelen (de toegang tot de stad), na de aanleg van de metro­lijn hier (van 2003 tot 2018). Pogingen om de kwaliteit van deze Rode Loper te verbeteren zijn sinds­dien een voort­durende strijd. Leuk weetje: het kleine dorp Durgerdam, in Amsterdam Noord aan de andere kant van het IJ, heeft ook een Damrak, naast hun kerk.