English
Nederlands
Bullebakssluis & Raampoort
De Bullebakssluis is de naam van een vroegere sluis tussen de Lijnbaansgracht en de Singelgracht, aan het eind van de Bloemgracht. Vernoemd naar een watermonster dat hier schijnt te hebben gehuisd. Nu is het alleen nog een brug op de Marnixstraat, bij het vroegere politiebureau Raampoort. De Marnixstraat heette ooit De Schans en is aangelegd langs de oude stadswal, die tussen 1820 en 1845 werd afgebroken.
Bullebakssluis aan de kant van de Singelgracht, naam op de brugreling (april 2024).
De Bullebakssluis begon als een overdekte sluis onder de stadsmuur naast de Raampoort, waardoor boten van de Lijnbaansgracht naar de Singelgracht (toen nog echt de buitenste verdedigingslinie) konden varen. De Bullebakssluis (brug 160) wordt vaak verward met een brug die Bullebak heet (brug 149), maar die ligt een stuk verderop, aan het eind van de Marnixstraat, over het einde van de Brouwersgracht.
Bullebakssluis gezien vanaf de Bloemgracht (brug 119) naar gebouw Bureau Raampoort (augustus 2023).
Het gebouw links van de Bullebakssluis (Marnixstraat 307-315) op de foto hierboven was een vestiging van de Stadsbank van Lening nr. 7, naar een ontwerp van architect W. Hamer uit 1886. In 1939 werd het deels gebruikt door het Gemeentelijk Bureau voor Maatschappelijke Steun, een voorloper van de Sociale Dienst. De Stadsbank van Lening sloot hier in 1944 wegens gebrek aan klandizie.
17e Eeuwse Stadsmuur
De 5 m hoge — met bakstenen beklede — aarden stadsmuur werd tussen 1613 en 1625 aangelegd (tijdens Amsterdam’s Derde Uitleg) en was zo’n 20 m breed. Aan de binnenkant lag de Lijnbaansgracht, aan de buitenkant de 60 m brede Singelgracht (die toen gewoon Stadsgracht heette). De eerste Raampoortbrug (Raembrug) lag ten zuiden van de sluis, later opnieuw gebouwd ten noorden ervan. Vandaag de dag is het de 30 m brede verkeersbrug met de naam Raampoort, richting Tweede Hugo de Grootstraat.
Detail van een kaart uit 1625 van Balthasar Florisz van Berckenrode (ZZW is boven). Onder de lens de Bullebakssluis. Langs de Lijnbaansgracht zie je de lijnbanen, de eerste Raembrug erboven (originele kaart in het Rijksmuseum).
Tot ze in 1844 werden afgebroken, samen met de restanten van de stadswal hier, waren de de Raampoort (voor voetgangers) en de Bullebakssluis (voor boten) gewoon tunneltjes door die muur heen, zoals je op de afbeelding hieronder kunt zien.
Raampoortje en Bullebacksluis in 1809, detail van een schilderij van Wouter Johannes van Troostwijk (Rijksmuseum).
Bullebakssluis
De Bullebakssluis (brug 160), ooit een boogbrug op de oude stadsmuur, is nu een lage brug, ontworpen in 1930 door Piet Kramer, brugarchitect van Amsterdam’s Publieke Werken. Van bovenaf is de brug alleen als brug te herkennen aan de groene brugrelingen, want hij ligt verstopt in het wegdek van de Marnixstraat. Maar het water van de Bloemgracht en Lijnbaansgracht loopt nog steeds onder de Bullebakssluis door naar de Singelgracht, naast het vroegere politiebureau en de Raampoort brug.
Recht vooruit de Bullebakssluis, gezien vanaf de Nassaukade in de richting van de Bloemgracht (april 2024).
Een loerend watermonster
De sluis hier is vernoemd naar watermonster de Bullebak. Volgens een 17e eeuws volksverhaal hield dat monster zich schuil in het donkere water bij de sluistunnel, klaar om Jordaankinderen te grijpen die te dicht bij het water kwamen, om ze onder water te trekken en te verslinden. Er werd verteld dat hij op donkere nachten en bij storm brullend het water liet kolken. Aan de overkant van de eerste Raampoortbrug lag ook de Bullebackxsloot, de latere Hugo de Grootgracht.
Beeld van de Bullebak bij brug 149, kijkend naar het noordwesten richting Singelgracht en Nassaukade (april 2024).
In een waterland als Nederland was dit volksverhaal wijd verspreid en werd het met verve gebracht, niet alleen in de Jordaan, maar door het hele land. In een tijd waarin veel mensen niet konden zwemmen werd dat waarschijnlijk gezien als een effectieve methode om in ieder geval een deel van de kinderen bij het water weg te houden. Toen de stadsmuur en de overdekte sluis rond 1844 werden afgebroken werd er niets meer van de Bullebak vernomen, maar zijn legende leefde tot ruim in de 20e eeuw voort.
Beeld van de Bullebak, gezien door de reling van brug 149 bij de Brouwersgracht (april 2024).
Toen de brug De Bullebak (brug 149) bij de Brouwersgracht in 2019 werd vernieuwd, maakte kunstenaar Martie van der Loo met een stuk van de oude brug een beeld van het watermonster. Hier neergezet in 2023, is ons monster nu wel een flink eind verwijderd van zijn oorspronkelijke habitat bij de Bullebakssluis (brug 160).
Kaart met notities van de omgeving van de Bullebakssluis en Raampoort (OpenStreetMap).
Raampoort (poort)
De Raampoort bij het eind van de Bloemgracht was een hulppoort door de verdedigingswal, geopend rond 1632, vernieuwd in 1671 en 1776, verwijderd in 1844. Net als de Zaagmolenpoort (meer naar het noorden bij de Gieterstraat, uit 1630), was dit voor het gemak van de vele arbeiders uit de Jordaan die in de lakenvelden of zaagmolens werkten buiten de stad. Die hadden anders een lange omweg via de Haarlemmerpoort moeten maken.
Raampoort gezien van buiten de Singelgracht in 1828, links molen De Blom op bolwerk Rijkeroord (Stadsarchief Amsterdam).
De namen herinneren aan de lakenindustrie en de houten ramen waarop de geverfde wollen stof werd gedroogd en uitgerekt. De Raampoort en Raambrug gaven toegang tot de bleekvelden (Bleekerijen) buiten de stadsmuur, hiernaartoe verplaatst in de 17e eeuw vanaf hun eerdere plek tussen de Kloveniersburgwal en de Groenburgwal. Veel lakenververs verhuisden in die tijd naar de Bloemgracht en Bloemstraat (die toen nog Weversstraat heette).
Onder de lens de Bullebakssluis, detail van een kaart uit 1657 van Johannes Janssonius, naar een oudere kaart van Joan Blaeu (die op de Bloemgracht woonde), met daarop de lakenramen buiten de Raampoort. ZZW is boven (Stadsarchief Amsterdam).
Huidige Raampoort (brug)
De huidige brug die Raampoort heet werd gebouwd in 1969, onderdeel van een belachelijk plan uit 1931 van het stadsbestuur om een grote verkeersader dwars door de Jordaan heen te trekken (van het Spui tot de Tweede Hugo de Grootstraat). Protesten in 1972 zorgden er gelukkig voor dat die afbraak niet doorging, waardoor er nu een nogal brede brug ligt voor een heel bescheiden verkeersstroom.
Raampoort gezien vanaf de Bullebakssluis op de Marnixstraat richting Tweede Hugo de Grootstraat (mei 2024).
Bureau Raampoort
Het vroegere politiebureau Raampoort aan de Marnixstraat 148 werd gebouwd in 1888, ontworpen door architect Willem Springer, in een mix van neo-classicistische en middeleeuwse stijl. Dit politiebureau was bedoeld om de groeiende arbeidersgemeenschap van de Marnixstraat en de altijd onrustige Jordaan in de smiezen te houden. In 1929 werden drie huizen op de Marnixstraat bij het station getrokken. De politie zat hier tot 2014, toen ze verhuisden naar de Lijnbaansgracht bij het Leidseplein. Sinds 2017 zit hier een showroom van Time and Style, een Japanse meubel- en designketen.
Vroegere politiepost Bureau Raampoort op de Marnixstraat (augustus 2023).
Raampoort en Bureau Raampoort gezien over de Singelgracht vanaf de Nassaukade (mei 2024).
Het kleine pleintje rechts naast Bureau Raampoort en langs de Raampoortbrug heet ook Bullebakssluis, naar de oude sluis. Sinds 2005 staat hier het kleine bronzen beeld Nieuwe Naatje (Naatje is een afkorting van Anna). Het werd gemaakt voor de 700e verjaardag van Amsterdam door Hanna Mobach en stond eerst op het Rokin bij de Watersteeg. De oude Naatje was een monument met een vrouwenfiguur erop, dat op de de Dam stond van 1856 tot 1914. Dat beeld heette officieel De Eendracht, maar was zo snel aan het vervallen dat er de Amsterdamse uitdrukking “dat is naatje” door ontstond, voor als iets echt waardeloos van kwaliteit is.
Kijkend naar het zuiden langs de Singelgracht vanaf het kleine pleintje naast de Raampoort (mei 2024).
Plaquette op de muur van de Bullebakssluis bij de Marnixstraat (mei 2024).
Raampoort gezien vanaf de Bullebakssluis (mei 2024).
If you see this after your page is loaded completely, leafletJS files are missing.
