Brouwersgracht

De Brouwersgracht vormt de grens van de grachtengordel in het noordwesten en wordt vaak genoemd als één van de mooiste Amsterdamse grachten, met zijn vele gerestaureerde 16e en 17e eeuwse pakhuizen, woonboten, bomen en bruggen en de fraaie uitzichten op de kruispunten met de hoofdgrachten.

Brouwersgracht 214-220, in het midden pakhuis Het Grote Groene Hert (juni 2020).

De Brouwers­gracht werd in 1585 gegraven en kreeg zijn huidige naam in 1594. In 1612 begon de stad met het graven van de Heren­gracht, Keizers­gracht en Prinsen­gracht bij het deel van de Brouwers­gracht tussen het Singel en de Noorder­markt. Het stuk van de Brouwers­gracht tussen de Prinsen­gracht en de Singel­gracht vormt de grens tussen de Jordaan en de Haarlemmerbuurt.

Pakhuizen en woonboten langs de Brouwersgracht, van nummer 212 richting Korte Prinsengracht (november 2020).

Import van water voor de brouwerijen

Na 1514 was het brakke grachtenwater van Amsterdam zwaar vervuild en ongeschikt als drinkwater, zo vies dat de stad het gebruik ervan verbood voor het brouwen van bier. Lokale brouwerijen moesten dus hun water uit de rivier de Vecht halen (tussen Utrecht en Muiden) met speciale waterschepen, waardoor het een vrij kostbaar ingredient werd. Ze importeerden dan ook zo veel als ze maar konden en verkochten wat ze overhielden in tonnen aan de vele koopvaardijschepen in het IJ.

Tekening uit 1652 met een schip voor transport van schoon water voor de brouwerijen (Stads­archief Amsterdam).

Alle brouwerijen stonden daarom aan een gracht, om de aanvoer van graan, turf, mout, hop en water eenvoudiger te maken. De meeste brouwerijen hadden een bierpaal (een hef­boom­constructie met een goot) op de kade ervoor, waarmee het water van de schepen naar binnen in de fabriek werd gebracht.

Een zogeheten bierpaal voor een brouwerij in Haarlem, tekening uit 1660 van Anthonie Beerstraten (Noord-Hollands Archief).

Amsterdam had in 1543 maar zo’n 13 brouwerijen, 23 in 1620. Veel van die brouwerijen produceerden ook nog eens scheepsbier, dat niet voor de lokale markt was. Bij de stadsuitbreiding van 1585 werd er een loskade gemaakt buiten de Haarlemmerdijk aan het IJ, Brouwerskaai genaamd (later hernoemd naar Droogbak), waar ook twee brouwerijen stonden. Hoewel de naam Brouwers­gracht het idee geeft dat er hier een groot aantal brouwers waren, stonden er in 1664 toch maar 3 van de de toen 22 Amsterdamse brouwerijen echt aan deze Brouwersgracht.

Brouwersgracht 206-212, pakhuizen met beelden van herten bovenop (juni 2020).

Brouwerij De Star (De Ster) was gevestigd op de hoek van de Brouwers­gracht en de Prinsen­gracht. De Eenhoorn stond van 1620 tot 1683 op Brouwers­gracht 246-250 (en van 1720 tot 1777 op de Haar­lemmer­hout­tuinen). Brouwerij De Rode Haan stond op de Brouwers­gracht 288 van 1650 tot 1674. Brouwerij Het Klaverblad stond op Singel 16, hoek met de Brouwers­gracht, van 1590 tot 1698.

Brouwersgracht 192-194, pakhuizen Groene Valk en Grauwe Valk uit 1636, naar het oosten kijkend (september 2020).

Pakhuizen aan de Brouwersgracht

Amsterdam werd in de 17e eeuw een belangijke stapelmarkt, een plek waar goederen tijdelijk werden opgeslagen voor latere export. Er werden hier dan ook een groot aantal pakhuizen gebouwd, als opslag voor de vele waren voor de wereldhandel. Deze pakhuizen waren meestal smal en hoog en zo’n 30 m diep.

Kijkje langs de Brouwersgracht vanaf de Dommersbrug (brug 148) oostwaarts naar het Singel (juli 2022).

De goederen in de pakhuizen werden met platschuiten van en naar de koopvaardijschepen in het IJ vervoerd. Er staan in Amsterdam nog zo’n 600 à 700 pakhuizen, de meeste in de jaren 1960 en 1970 verbouwd tot appartementen (luiken werden ramen en in het midden van de diepe gebouwen werd een lichthal gemaakt).

Pakhuizen op de Brouwersgracht 268-266 (Grote Swaen en Kleine Swaen), kijkend naar het oosten (juli 2022).

Er staan veel van die verbouwde pakhuizen aan de Brouwers­gracht, sommige met hun oude namen prominent op de gevel of op de luiken. Aan de kant van de Jordaan (oneven nummers, zuid­westelijke kade) een lange rij pakhuizen tussen de Palm­gracht en de Lijn­baans­gracht. Aan de kant van de Haar­lemmer­buurt (even nummers, noord­oostelijke kade) veel tussen de Korte Prinsen­gracht en de Baan­brugsteeg.

Brouwersgracht 226-234, de Blaauwe Burgt, een vroeger oliepakhuis, kijkend naar het westen (november 2020).

Bruggen over de Brouwersgracht

In Amsterdam werden alle vaste stenen bruggen tradtioneel sluis genoemd, zelfs als ze geen echte sluis hadden (of niet meer hadden).

• Brug 15, op het Singel.
• Melkmeisjesbrug (brug 16), een voetgangers­brug tussen de Herengracht en de Binnen Wieringerstraat.
• West-Indische Huisbrug (brug 17), tussen de Herengracht en de Herenmarkt.
• Brug 56, tussen de Keizersgracht en de Binnen Brouwersstraat.

Melkmeisjesbrug over de Brouwersgracht, hoek met de Herengracht (juni 2020).

• Papiermolensluis (brug 57), tussen de Prinsengracht en de Korte Prinsengracht. Op een kaart uit 1647 heette deze brug Brouwers Sluys, een echte sluis die het waterniveau van de hoofdgrachten scheidde van het waterniveau van de Jordaan. De huidige naam kwam van een een uithangbord op een hoekhuis van een papierhandelaar. Voor die tijd stond de brug bekend als de Olie­koeken­sluis, naar een aantal pannen­koeken­bakkers die hier hun stalletjes hadden.
• Pastoorsbrug (brug 55), over de Keizersgracht. De herkomst van de naam is onduidelijk.

Staand op de West-Indische Huisbrug bij de Herenmarkt, kijkend naar het westen richting Keizersgracht (juni 2020).

• Lekkeresluis (brug 59), over de Prinsengracht bij Café Papeneiland. De naam zou komen van de bakkers die hier ooit hun waren op de brug verkochten.
• Oranjebrug (brug 146), tussen de Willemsstraat en de Binnen Oranjestraat.
• Dommersbrug (brug 148), tussen de Palmgracht en de Binnen Dommers­straat.
• De Bullebak (brug 149), hoek met de Marnix­straat.

Lekkeresluis en Café Papeneiland, gezien vanaf de Brouwersgracht naar de Prinsengracht (augustus 2022).

Café’s aan de Brouwersgracht

• Café Thijssen, Brouwersgracht 107 (hoek Brouwersgracht en Lindengracht).
• Café Papeneiland (uit 1642, hoek Brouwersgracht en Prinsengracht).
• Café Tabac, Brouwersgracht 101, hoek Prinsengracht. Was in de tweede helft van de 18e eeuw een bakker, na 1945 een kroeg. De herkomst van de gevelsteen met het smakzeil is onbekend.
• De Ooievaar, hoek Brouwersgracht en Driehoekstraat, een proeflokaal van een distilleerderij uit 1782, de laatst overgebleven Amsterdamse distilleerderij van jenever, likeur en brandewijn.

Kijkje naar het oosten vanaf de Oranjebrug op de Brouwersgracht, kijkend richting Prinsengracht (november 2020).

Oranjebrug over de Brouwersgracht, kijkend naar het noordoosten richting Binnen Oranjestraat (juni 2020).