Begijnhof

Het Begijn­hof uit de 14e eeuw heeft twee ingangen: één aan het Spui, de andere aan de Gedempte Begijnen­sloot. De achter­kanten van de huizen van het hof zijn te zien op het Spui en op de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal. De oudste versies van het Begijn­hof werden in 1421 en 1452 verwoest door brand — de huidige huizen zijn voorname­lijk uit de 17e eeuw; het huis met de houten voor­gevel stamt uit de tweede helft van de 15e eeuw.

Onder de lens het Begijn­hof op een kaart van Cornelis Anthonisz. uit 1538.
Boven en links onder de lens het Spui, rechts de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal en de Nieuwe­zijds Achter­burg­wal (nu de Spui­straat), allemaal nog water. Van links naar midden­onder de Amstel, dat deel is nu gedempt en heet Rokin.
ZZW is boven, zoals toen gebruike­lijk was.

De Begijnen

Begijnen waren onder­deel van een vrije leken­gemeen­schap binnen de katholieke kerk, meestal in hofjes zoals dit gehuis­vest. Ze woonden alleen en wijdden zich aan gebed en zorg voor armen en zieken — hoewel ze wel een persoon­lijke informele gelofte van kuis­heid aflegden, stond het ze vrij om op elk moment te vertrek­ken en te trouwen. Deze vrouwen genoten het beste van twee werelden: ze leefden in de wereld als leken en behielden hun persoon­lijke eigen­dommen, maar ze hadden wel de privi­leges en bescherming van de officiële religieuze genoot­schappen.

Begijnhof met een beeld van een begijn op het kleine bleekveld.

Het hofje

Op het Begijn­hof, gebouwd tussen 1346 en 1389 en gereno­veerd in 1979, staan 105 huizen. Daarvan zijn 47 normale stads­huizen, de meeste met gevels uit de 17e en 18e eeuw — de huizen zelf zijn meestal ouder en hebben een gotisch hout­skelet. Het terrein in het hofje ligt op middel­eeuws straat­niveau, ongeveer 1 meter lager dan de rest van de stad.

Het hofje was oor­spronke­lijk bijna helemaal omgeven door water, met als enige toegang de poort op de Begijnen­steeg, met een brug over de Begijnen­sloot, gedempt rond 1865 — de poort aan het Spui werd in de 19e eeuw gebouwd.

De toegang aan het Spui, gezien naar het Begijn­hof. De trap­treden laten het verschil zien tussen het moderne en het middel­eeuwse straat­niveau.

Bedankt voor het plein, Begijnen

Het Spui was een natuur­lijke water­loop van de Boeren­wetering in de polder naar de Amstel (Rokin, toen nog water). Dit was ooit de zuide­lijke grens van de stad, met als verdedi­ging een rij palen aan de buiten­rand van het water. De begijnen hadden de moeras­achtige grond verstevigd met afval en zand.

Ze maakten in 1417 een afspraak met de stad om een 4 meter breed pad aan te leggen langs de zuid­kant van het Begijn­hof. Dit pad zou dan de verbinding vormen tussen de Rozen­boom­steeg (van de Kalver­straat tot het Spui) naar de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal.

De achter­kant van de huizen van het Begijn­hof aan het Spui. Langs de huizen is waar de begijnen een pad zouden aan­leggen van de Rozen­boom­steeg naar de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal in 1417, toen het Spui nog water was.

De stad moest op haar beurt beloven om niet te bouwen of te laten bouwen aan de hele zuid­kant van het hof, zodat de Begijnen vrij uit­zicht zouden houden vanuit hun huizen. Elke lege plek van de om­muurde stad, die uit haar voegen barstte, werd al snel gevuld met gebouwen, maar niet het gedempte Spui. We hebben het huidige Spui dus te danken aan deze afspraak. Bedankt, Begijnen!

Behouden tijdens de Alteratie

De Begijn­hof-gemeen­schap overleefde de Protestantse Reformatie (Alteratie, 1578) als één van de weinige katholieke instel­lingen, ook al werd hun parochie­kerk geconfis­ceerd en aan de verbannen Engelse Puriteinen gegeven, nu bekend als de Engelse Kerk. Omdat de huizen op het Begijn­hof privé­bezit waren, eigendom van de begijnen zelf, ontliepen ze het lot van veel andere katholieke plekken.

De deur van de Engelse Hervormde Kerk (links) en de deur van de katholieke Begijn­hof Kapel (rechts).

Vlak voor de deur van de kerk werden twee woon­huizen (nummers 29 en 30) veranderd in een katholieke schuil­kerk door architect Philip Vingboons, klaar in 1680. Nadat de Heilige Stede kapel op het Rokin werd afgebroken in 1908 werd deze Begijn­hof­kapel de officiële Mirakel­kerk (Mirakel van Amsterdam, 1345). De kerk heeft een eigen uitgang op de Nieuwe­zijds Voor­burg­wal.

Het Houten Huys

Het Houten Huys op Begijn­hof 34 dateert van ongeveer 1528 — het werd in 1888 ingrijpend verbouwd. In 1957 werd het pand herbouwd met origi­nele materialen en technieken. Het pand heeft stenen buiten­muren en een houten voor- en achter­kant, met een vooruit­stekende boven­verdieping zoals in de Middel­eeuwen gebruike­lijk was. Er werd lang gedacht dat dit het oudste bewaarde houten huis in Amsterdam was, maar in 2012 werd ontdekt dat een pand aan de Warmoes­straat 90 een houten constructie uit 1485 heeft achter een 19e eeuwse stenen voor­gevel en dus bijna een halve eeuw ouder is dan het houten huis op het Begijn­hof.

Het Houten Huys op Begijn­hof 34 van rond 1528.

De poorten van het Begijnhof

De oude poort aan de (nu gedempte) Begijnen­sloot stamt uit 1574 en werd in 1907 gerestau­reerd. Boven de poort een gevel­steen met een afbeelding van Sint Ursula, bescherm­heilige van de Amsterdamse Begijnen. De poort aan het Spui was van ongeveer 1725 en werd in 1907 vervangen door het huidige gebouw met doorgang.

Begijnhof­passage naar het Spui toe gezien.

Op het Begijn­hof zijn een flink aantal gevel­stenen te zien, de meeste met een sterk katholieke inslag. Er is nog een derde ingang in de noordoost­hoek naar het voor­malige St. Luciën­klooster (nu onder­deel van het Amsterdam Museum), maar die is voor het publiek gesloten.

Links de Begijn­hof­poort op de Gedempte Begijnen­sloot, rechts de toegang aan het Spui.

Private woningen & toerisme-uitwassen

De laatste Amsterdamse begijn stierf in 1971. Vóór de renovatie in 1979 had het hofje 140 woningen — nu zijn er 105 bewoners, allemaal alleen­staande vrouwen. Tot de 20e eeuw waren vrijwel alle huizen eigen­dom van de bewoners zelf, nu zijn ze verenigd in een stichting die eigenaar is van de meeste gebouwen en van de grond. Kortom: dit is privé-terrein en de stichting heeft het recht om het Begijn­hof af te sluiten als ze dat nodig vinden voor het behoud ervan en voor het ongestoorde woon­genot van de bewoonsters.

Het Begijn­hof staat in de Top 10 van toeristische attracties in Amsterdam, wat helaas ook tot veel uit­wassen heeft geleid van gidsen en toeristen die niet begrijpen dat dit geen museum is maar een privaat hofje waar mensen wonen. Een bord geeft nu aan dat grote groepen niet meer zijn toe­gestaan, terwijl individuele bezoekers welkom zijn, mits ze zich respect­vol gedragen.