Alexander Boersstraat & Stadsgrenzen

In de buurt Oud-Zuid, tussen het Concert­gebouw en het Vondel­park, ligt de Alexander Boers­straat, die parallel loopt aan de Van Baerle­straat. De straat heeft een interes­sante geschiedenis en een aantal opmerke­lijke gebouwen. Hoewel je het nu niet zou zeggen, lag deze straat ooit buiten de Amsterdamse stads­grenzen, samen met het Concert­gebouw. De straat is vernoemd naar Alexander Boers, burge­meester van de stad Nieuwer-Amstel van 1885 tot 1890 — de straat hoorde bij die gemeente tot 1 mei 1896.

Amsteldijk gezien naar de Ceintuur­baan in 1891. Het gebouw met de toren is het vroegere gemeente­huis van Nieuwer-Amstel aan de Amsteldijk 67. Van 1914 tot 2007 was het Amsterdam’s Stadsarchief. Nu het 5-sterren Pestana Riverside hotel.

Het voormalige gemeente­huis van Nieuwer-Amstel aan de Amsteldijk 67 in 2020, gezien vanaf de Weesper­zijde.

Buitenplaatsen voor de rijken

Nieuwer-Amstel was, tot 1964, de naam van het huidige Amstelveen. In de 17e en 18e eeuw verhuisden veel welgestelde Amsterdammers de hele zomer naar de oevers van de Amstel, op zoek naar rust en ruimte en vooral naar frisse lucht — Amsterdam was afschuwe­lijk gedurende hete zomers, de stank van de grachten, die als open riool werden gebruikt (waar iedereen zijn afval in dumpte), plus de vervuilende industrieën, moet niet te harden zijn geweest. Langs de rivier de Amstel bouwden degenen die het zich konden veroor­loven grote land­huizen. Bij iedere uit­breiding van Amsterdam kromp het gebied dat onder de gemeente Nieuwer-Amstel viel.

Buitenplaats Wester-Amstel, gesticht in 1662 door Nicolaas Pancras, burgemeester van Amsterdam en bestuurs­lid van de VOC. In de 18e eeuw waren er zo’n 50 buiten­plaatsen langs de Amstel. Nu nog maar drie, waarvan Wester-Amstel de oudste is.

Gedoe met de buren

Volgens het uit­gebreide onder­zoek van Amsterdam-kenner en historicus Theo Bakker, maakten de gemeenten Amsterdam en Nieuwer-Amstel elkaars leven behoorlijk zuur voordat het gebied bij Amsterdam werd gevoegd. Vanaf 1877 werd elk plan van Amsterdam tot uit­breiding begroet met hevig verzet van Nieuwer-Amstel, dat straten en huizen dicht tegen de gemeente­grens bleef aanleggen in een poging om de groei van Amsterdam richting het zuiden te blokkeren.

De strijd om het Museumplein gebied

Amsterdam was er in 1891 van overtuigd dat de annexatie van een groot deel van Nieuwer-Amstel zou lukken, ondanks de heftige tegenstand. Ondertussen had een stinkende en vervuilende grote kaarsen­fabriek al drie decennia de ontwikke­ling van het Museum­plein­gebied tegen­gehouden, maar die werd uit­einde­lijk in 1906 tegen een grote som geld door Amsterdam gekocht en afgebroken. Een nieuw straten­plan was al ontworpen door architect Pierre Cuypers in 1891, maar pas na de gebieds­annexatie in 1896 kon Amsterdam die visie van Cuypers ook uitvoeren.

Detail van een kaart uit 1882, waarop de grens te zien is tussen Amsterdam en de gemeente Nieuwer-Amstel. Aan de rechterkant (oost) van het lege Museumplein de kaarsen­fabriek die drie decennia het nieuwe straten­plan tegenhield.

Concertgebouw in niemandsland tussen de boerderijen, rond 1900.

Het Concert­gebouw was na vijf jaar bouw af in 1888, maar stond op grond van de gemeente Nieuwer-Amstel. Hoewel Amsterdam een weg liet aanleggen zo dicht mogelijk bij de toen­malige gemeente­grens, bleek het moeilijk om de bebouwing, die door Nieuwer-Amstel was neer­gezet buiten de Amsterdamse grens net voor de annexatie, in het nieuwe straten­plan in te passen — wat deels verklaard hoe de Alexander Boers­straat zijn golvende vorm kreeg. De straat werd aangelegd in 1892 door Nieuwer-Amstel, volgt de kromme gemeente­grens en omvat ook niet-19e-eeuwse panden.

Alexander Boersstraat 60-62

Een boerderij-achtig huis dat je eerder in een dorp zou verwach­ten, maar met duide­lijk invloeden van de Amsterdamse School, waarschijn­lijk uit 1923. Het was eerder een timmer­werkplaats en garage. De garage-aanbouw werd rond 1930 toege­voegd. Boven de deur een gevel­steen, met een afbeelding van een sperwer die een duif aanvalt, “Niemant sonder vyant. An 1720”. De steen zat oorpronke­lijk in de gevel van de Rapenburger­­straat 9 tot het begin van de 19e eeuw. Hoe de steen op dit pand terecht is gekomen is ondui­delijk. Een kopie van de steen wordt tentoon­gesteld in het Stads­archief.

Alexander Boersstraat 33-43

Een rond gebouw met apartementen, ontworpen door architect L. Beirer, op de hoek van de Alexander Boersstraat en de Van Eeghenstraat, gebouwd rond 1895. Nummer 35 huisvest verf- en glas­winkel Phoenix. Het blok is een Gemeentelijk monument.

Alexander Boersstraat 52

Nummer 52 (gebouwd in 1922) was ooit een auto-herstel­bedrijf met een woning erboven, nu het Amsterdamse hoofdkwartier van Sea Shepherd. De stijl heeft zeker duidelijke Amsterdamse School invloeden. De dakrand met de rode pannen werd ergens tussen 1972 en 1988 pas toegevoegd, dus zelfs al doet die dakrand nog zo zijn best om echt Amsterdamse School te lijken, hij is van later datum.

Alexander Boersstraat Galerij