Accijnshuis

Aan de Oude­brug­steeg 7, op de hoek met het Damrak, staat het Accijns­huis uit 1638. Dit gebouw stond ooit aan het open water van het Damrak, de oudste haven van Amsterdam. Schepen kwamen hier de gemeen­te­lijke belasting betalen op graan, bier, wijn, tabak, turf, kolen en specerijen. Het gebouw heeft aan de Oude­brug­steeg twee natuur­stenen deur­posten (de deuren worden niet meer gebruikt), elk met twee leeuwen en het zegel van Amsterdam erboven. Het Accijns­huis had oor­spronke­lijk maar twee lagen, de derde verdieping is er in de 19e eeuw aan toe­gevoegd. Het gebouw is een rijks­monument.

Een stukje van het Accijns­huis uit 1638 op de Oude­brug­steeg en Beursstraat (augustus 2021). Rechts een hoek van de Beurs van Berlage, gebouwd tussen 1896 en 1903, met beeld van Hugo de Groot uit 1903 van Lambertus Zijl.

In 1845 en 1883 werd het zuide­lijke deel van het Damrak gedempt (tussen de Bijen­korf en de Oude­brug­steeg). Sindsdien staat het Accijns­huis aan het over­gebleven natte stuk van het Damrak, vlak naast de Beurs van Berlage en het Bureau voor Handels­inlichtingen, nu de Grasshopper. Vijf accijns­meesters inden hier de belastingen (invoer­rechten) van de schepen die hier aan­meerden. Dit was het enige stads­college dat niet in het Stadhuis (nu Konink­lijk Paleis) op de Dam was gevestigd.

Accijns­huis in 1768, gezien vanaf de Oude­brug­steeg richting Damrak, met de Oude Brug. Aan de andere kant van de brug de Koren­beurs uit 1617, afgebroken in 1884. Aquarel van Reinier Vinkeles (Stads­archief).

Oorspronkelijke bruggen over het Damrak

De Oude Brug was een houten brug uit het begin van de 14e eeuw, de oudste brug over het Damrak, bij de huidige Oude­brug­steeg van het Damrak tot de Warmoes­straat. Deze brug was ook de verdediging van het Damrak, toen de middel­eeuwse haven van Amsterdam. Hij werd afgebroken in 1883 toen het Damrak werd gedempt tussen de Papen­brug­steeg en de Oude Brug.

De tweede houten brug, de Nieuwe Brug, werd na 1342 gebouwd, bij de monding van het IJ. Er was een sluis bij de brug om te zorgen dat schepen het Damrak binnen konden varen. Toen was er nog een directe verbinding van het Damrak met het IJ over wat nu het Open Haven­front heet. Het kunst­matige eiland waar het Centraal Station op staat werd pas veel later aan­gelegd — tussen 1870 en 1880 — en dat sloot het stads­hart af van het zicht op het water van het IJ. Nu is de vernieuwde en verbrede brug onder­deel van de drukke Prins Hendrik­kade, lastig als brug te herkennen.

De derde brug was de Papenbrug, in 1475 voor het eerst genoemd, dichter bij de Dam, bij de huidige Papen­brug­steeg (tussen het Beurs­plein en de Warmoes­straat). Deze brug werd in 1884 afgebroken toen het Damrak gedeelte­lijk werd gedempt.

Gravure (tussen 1751 en 1766) van de Koren­beurs uit 1617, gezien vanaf de kant van het Damrak.
Links de Oude Brug, in de verte de toren van de Oude Kerk.

Handels­gebouwen bij de Oude Brug

In de Gouden Eeuw (tussen 1588 en 1672) werden er bij de Oude Brug een aantal gebouwen neergezet, vanwege de bloeiende handel in graan en andere bulk­goederen. In 1617 werd de Koren­beurs gebouwd aan de Nieuwe Zijde, weer afgebroken in 1884. Naast de brug stond ook een houten huisje voor de Koren­meters, die in 1620 een nieuw hoofd­kwartier kregen op de Nieuwe­zijds Kolk.

Aan de Oude Zijde werd het oude Stads-Exijns-Huis vervangen door een nieuw gebouw aan de andere kant van de steeg, het huidige Accijns­huis uit 1638. Nu is de kade langs de noord­kant van de Beurs van Berlage het enige dat nog over is van de oor­spronke­lijke Oude Brug, waar het Accijns­huis naast stond.

De leeuwen en Amsterdamse stads­wapens boven de (onge­bruikte) deuren van het Accijns­huis in de Oude­brug­steeg. Daarboven de woorden “Je maintiendrai”, het motto van Nederland, uit het wapen van de familie van Oranje-Nassau (juni 2020).

Bureau voor Handels­inlichtingen

Tegenover het Accijns­huis, aan de Oude­brug­steeg 16, staat het gebouw uit het eind van de 18e eeuw waar de Grasshopper nu in zit. Ooit een beroemde coffeeshop, nu alleen nog een restaurant en café, er wordt geen cannabis meer verkocht. Dit was eerst het Bureau voor Handels­inlichtingen. Daarvoor stond hier het oudere Stads-Exijns-Huis, op palen in het water van het Damrak.

Oudebrug­steeg, gezien langs de noord­kant van de Beurs van Berlage, deze kade is het enige over­blijfsel van de Oude Brug. Links restaurant de Grasshopper, voormalig Bureau voor Handels­inlichtingen (juni 2020).

Dat eerste Exijns­huis werd afgebroken toen het Accijns­huis verhuisde naar nummer 7 aan de andere kant van de steeg. Daarvoor in de plaats kwam, na demping van een stukje Damrak-water, een politie­post in 1830. Het Bureau voor Handels­inlichtingen huurde dit gebouw later in 1903 van de stad.

• Aan de voorkant de tekst: De Cost Gaet Voor De Baet Uyt (Investering Gaat Aan Winst Vooraf)
• Aan de kant van de Oude­brug­steeg: Omnibus Idem (Voor Allen Hetzelfde)
• Aan de andere kant (noord): Ick Waec (Ik Bewaak)

Accijnsen & Belastingen

Van de 16e tot de 18e eeuw waren belastingen meestal een regionale en lokale aan­ge­legen­heid. Tijdens de Tachtig­jarige Oorlog (1568–1648) werd er door de Spanjaarden een gehate lande­lijke belasting ingevoerd, de zogenaamde Tiende Penning. Dit was een soort BTW, 10% op alle verkoop van roerende goederen (eten, drinken, kleren, enzovoort). Ik vraag me af hoe de mensen uit die tijd hadden gereageerd op de huidige BTW in Nederland van 21%…

Gravure die toont hoe de Spaanse Tiende Penning de Nederlanden uitperst. Margaretha van Parma, links, was regentes van de Neder­landen van 1559 tot 1567 en van 1578 tot 1582. De Hertog van Alva rechts.

Tijdens de Franse periode (van 1795 tot 1813) voerde Napeoleon Bonaparte een landelijk belastings­systeem in en verloor het Accijns­huis haar functie. Het werd in 1924 een café, Het Wapen van Amsterdam, populair bij binnen­vaart­schippers. Toen hun beurs naar de Hout­haven verhuisde verloor het café veel trouwe klanten en moest sluiten. Na jaren leeg­stand en verval werd het gebouw opgeknapt en gerestau­reerd. Sinds 1997 zit hier Café Heffer.

Accijns­huis, nu Café Heffer, op de Oude­brug­steeg hoek Beurs­straat (augustus 2021).