Aalsmeerder Veerhuis

Het Aalsmeerder Veer­huis uit 1634 aan de Sloter­kade 21-22 was vroeger een herberg die “De Bonte Os” heette. Die lag in de 17e eeuw buiten de stad, op een kruis­punt van een aantal wegen en water­lopen. Vanaf hier vertrokken trek­schuiten naar Aalsmeer en Leiden. Aalsmeer ligt 13 km ten zuid­westen van Amsterdam, Leiden op 45 km. Dit pand is één van de weinige over­gebleven huizen van de oude Over­toomse Buurt en is een rijks­monument.

Aalsmeerder Veerhuis uit 1634 vanaf de overkant van de Sloter­kade, de straat ervoor wordt net vernieuwd (februari 2022).

Van de vroegere bebouwing van vóór 1921 in deze buurt zijn alleen nog dit pand en een paar andere huisjes over. Nadat het in 1925 door de Vereniging Hendrick de Keijser was aangekocht stond het er trooste­loos en vervallen bij, tot de stad uit­einde­lijk het plan liet varen om het gebouw naar een andere plek te verplaatsen. Het Aals­meerder Veer­huis werd van 1960 tot 1965 uit­gebreid geres­taureerd. De Stichting Diogenes en de Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnen­stad (VVAB) hebben hier nu hun kantoor, ze zetten zich allebei in voor het historische centrum van Amsterdam. Ook een paar andere stichtingen werken van hieruit.

Aalsmeerder Veer­huis in 1932 (Stads­­archief Amsterdam).

Aalsmeerder Veerhuis aan de Sloter­kade 21-22, met werk aan de straat (februari 2022).

Trekschuiten

Door paarden getrokken trek­schuiten waren heel belang­rijk voor het binnen­landse vervoer gedurende de Gouden Eeuw (1575-1675). Ze gingen niet bepaald snel, 7 km per uur, maar ze hadden een heel betrouw­bare dienst­regeling, wat in die tijd in Europa heel bijzonder was. In de tweede helft van de 19e eeuw werden ze uit­gefaseerd toen stoom­schepen opkwamen en betrouw­bare wegen en spoor­lijnen werden aangelegd.

Trekschuit in een rivier rond 1750-1800 (Utrechts Archief).

Belastingontwijking

De Sloterkade lag op de grens tussen Amsterdam en het oude dorp Sloten, dat in 1921 door Amsterdam werd opgeslokt. De Schinkel, een kleine gekana­liseerde rivier, was een alter­natieve route naar Aalsmeer en Leiden en werd gebruikt om de tol te ontwijken die door de stad Haarlem voor de Graaf van Holland werd geheven op het Spaarne. Om dit tegen te gaan liet Haarlem een dam bouwen in de Schinkel in de 15e eeuw. Nadat die dam de Schinkel als doorgaande route afsloot werd hier in 1515 een overtoom gebouwd.

Gezicht op de Overtoom door Reinier Nooms, rond 1652 (Rijksmuseum).

Overtoom & herbergen

Een overtoom of overhaal is een helling over land met ingevette boom­stammen, gebruikt om schepen van de ene water­weg in de andere te trekken, zodat ze van het ene water­niveau naar het andere konden komen. Kleine en middel­grote schepen konden met mankracht over die helling worden getrokken naar het water op polder­niveau. Gewoonlijk gebeurde dat met de hulp van wind­assen, maar de Graaf van Holland had dit bij deze overtoom verboden — om zijn tol­heffing te beschermen voor de grotere schepen, die nu gedwongen waren om de route via Haarlem te nemen. De huidige straat Overtoom en de Overtoomse Sluis­brug danken hun naam aan deze helling.

Kijkje op de Sloterkade in 1755 vanaf de herberg “Hof van Holland” (je staat met je rug naar het Leidse­plein). Gravure van Nicolaas Aartman (1713-1760). De grotere overtoom staat links, de kleinere rechts met de wind­assen was bedoeld voor kleinere vaar­tuigen met melk en groenten, die ging richting Sloten via het water van de Sloter­vaart (Stads­archief Amsterdam).

Dit buurtje buiten de stads­muren werd al snel een bruisende plek met heel veel ambachts­lieden en herbergen, waarvan het Aals­meerder Veer­huis de eerste was. De herbergen hadden een prima verdien­model, want reizigers die te laat aan­kwamen vonden de stads­poorten gesloten en moesten dus de nacht hier buiten de stad door­brengen, tot de volgende ochtend de poorten weer open­gingen.

De helling werd een paar eeuwen lang gebruikt, tot de Franse Koning van Holland Lodewijk Napoleon in 1807 een bevel uitvaardigde dat die overtoom vervangen moest worden door een echte schutsluis. Die sluis, 124 m lang met dubbele sluisdeuren en een knik in het midden, was klaar in 1809 en kreeg ook de naam Over­toomse Sluis. Die sluis werd afgebroken in 1944, samen met de oude brug bij de Andreas Schelf­hout­straat. Een nieuwe en bredere brug werd gebouwd, meer naar de Suriname­straat en die werd ook weer Over­toomse Sluis genoemd.

Overtoomse Sluis­brug over de Schinkel. Het beeld van Hildo Krop toont een man die een windas bedient, wat herinnert aan de originele overtoom en de latere sluis, die in 1944 een brug werd. Verderop zie je het Aalsmeerder Veerhuis  (februari 2022).

Met bier slepen

Gevelstenen boven de ingang, de bouwdatum en bier­vaten die uit bootjes worden geladen.

Gevelstenen op de façade van het Aalsmeerder Veerhuis (februari 2022).

Een herstelde gevel­steen op de gevel van het Aals­meerder Veer­huis aan de Sloter­kade (foto Alf van Beem).

De tekst erop: “De nering hier is godzijdank goed, de biervaten worden in- en uit­gedragen”. Bovenop de gevel herinnert de leeuw met het wapen van Haarlem aan de strikte controle op de grootte van de schepen die over de overtoom getrokken mochten worden.

De leeuw bovenop houdt het wapenschild van Haarlem vast, symbool van de controle die Haarlem uitoefende op de grootte van de boten die over de helling getrokken mochten worden (februari 2022).

In 1968 werden de huisjes links van het veer­huis afge­broken door een project­ontwikke­laar, ze werden vervangen door een groot rechthoekig blok voor de Bank­giro­centrale. Ze gebruikten daarvoor een oude regel over de rooi­lijn van vóór de annexatie van Sloten in 1921, die de stad had vergeten aan te passen. Nu is dat buiten­sporig grote blok op die plek veranderd in luxe apartementen.

Aalsmeerder Veerhuis op de Sloterkade (februari 2022).

Kijkje langs de Amstel­veens­eweg richting de Over­toomse Sluis­brug (februari 2022).